Latijns Amerika |
18 juli 2023
Bron: Maria Fe Celi Reyna, 
RT-actualidad 12 juli 2023 (SP)
orinocotribune 14 juli 2023 (EN) ~~~

Staatsgrepen zijn niet meer wat ze geweest zijn. Voorbij zijn de dramatische taferelen van tanks die het presidentiële paleis bestormen om de macht te grijpen. In de afgelopen tien jaar zijn we getuige geweest van staatsgrepen die werden uitgevoerd door misbruik te maken van de wet, waarvan de zaak Dilma Rousseff een opmerkelijk voorbeeld was. Daarom moeten de regeringsleiders voorzichtiger zijn.

Staatsgrepen zijn nu subtieler. Ze omvatten de coördinatie van verschillende sectoren, waarbij de pers een centrale rol speelt, en ze maken gebruik van een geleidelijke aanpak, waarbij de president systematisch onder druk wordt gezet totdat deze geen andere keuze meer heeft dan af te treden. Of ze maken gebruik van de mazen in de grondwet om het staatshoofd met geweld af te zetten, zelfs tegen de wil van het volk in, zoals in Peru is gebeurd. De eenzame weg van mijn land begon op 7 december 2022, hoewel de voorbereidingen al lang daarvoor waren begonnen.

Al op de dag na de tweede ronde [van de presidentsverkiezingen] brak er een nieuwe fase aan. Het begon met een ongegronde beschuldiging van fraude. In de loop van de 13 maanden dat Pedro Castillo aan de macht was, legde het parlement 70 ministers een schorsing op, waardoor initiatieven van de regering werden gedwarsboomd. Pedro Castillo kreeg te maken met twee pogingen tot afzetting, die werden ingezet door het parlement dat gebruik maakte van de “moreel onvermogen”-clausule in de grondwet, vaak willekeurig toegepast volgens de grillen van de oppositie. Wat is eigenlijk moreel onvermogen? Om het even wat de oppositie vindt dat het is.

Om de president af te zetten, werd het noodzakelijk om aanklachten te verzinnen en hierbij speelden de media en het kantoor van de procureur-generaal een sleutelrol. De reguliere Peruaanse pers, geconcentreerd in de handen van rechts, verspreidde dag in dag uit negatieve berichten over de president (en infiltreerde zelfs entertainmentprogramma’s). Veel van deze berichten bleken later vals te zijn en werden onmiddellijk ontkracht, maar de media toonden weinig interesse om hun fouten recht te zetten.

Pedro Castillo werd afgeschilderd als een dwaas, behandeld als een onbekwame leider die geen bestuurlijke vaardigheden had, maar tegelijkertijd werd hij afgeschilderd als een maffiabaas die er in korte tijd in geslaagd was om een corruptienetwerk op te zetten om overheidsgeld te verduisteren. Ondertussen startte het kantoor van de procureur-generaal onderzoeken op basis van deze beschuldigingen en de media versterkten deze acties. Hierdoor was de weg vrij voor de derde poging om hem uit zijn functie te ontheffen.

Ditmaal stierf Pedro Castillo – in metaforische zin – terwijl hij probeerde zijn vijanden uit te schakelen. Of hij nu echt geloofde dat hij de steun van de strijdkrachten had of de beslissing zelfstandig nam zonder die steun, op 7 december, nog voor de poging tot afzetting, deed hij waar het land op had aangedrongen: het ontbinden van het Congres, uitschrijven van nieuwe verkiezingen en het inlossen van een van zijn belangrijkste campagnebeloften: de oprichting van een grondwetgevende vergadering. Met deze beslissende daad ontpopte Castillo zich als de meest standvastige president van Peru, tenminste in deze eeuw.

Castillo’s arrestatie wekte de woede op van miljoenen mensen in het hele land, hoewel in mindere mate in Lima, een stad die historisch gezien wordt gekenmerkt door racisme en met de rug naar de rest van Peru staat. Helaas, als gevolg van Peru’s langdurige centralisatie van de overheid, als er iets niet gebeurt in de hoofdstad, wordt het vaak over het hoofd gezien alsof het nooit heeft plaatsgevonden. Dus greep de pers deze kans aan om een perfect verhaal neer te zetten dat vervolgens werd versterkt door de internationale media: De gevangenneming van Pedro Castillo werd afgeschilderd als een poging tot staatsgreep en, op een handjevol supporters na die kwamen protesteren, schaarde het land zich zogenaamd achter de arrestatie. Dina Boluarte werd uitgeroepen tot de legitieme president van Peru. Einde verhaal.

Ze hadden niet verwacht dat de president van Mexico, Andrés Manuel López Obrador, en zijn Colombiaanse tegenhanger, Gustavo Petro, de gebeurtenissen in Peru onmiddellijk en gezamenlijk zouden veroordelen. Hoewel zij niet de enige presidenten waren die dit deden, waren zij, samen met de Boliviaanse leider Evo Morales, degenen die in de meest harde bewoordingen kritiek leverden op wat er was gebeurd.

In de daaropvolgende maanden deden zich talrijke diplomatieke spanningen voor. Hoe groter de misbruiken tegen de Peruaanse bevolking, hoe sterker de veroordelingen van Latijns-Amerikaanse leiders, met als hoogtepunt dat de Peruaanse de facto regering de ambassadeurs van die landen ontbood om uiting te geven aan haar ongenoegen.

De spanningen met Mexico bereikten een nieuw niveau toen de Mexicaanse regering asiel verleende aan de vrouw en minderjarige kinderen van president Castillo. Peru verklaarde vervolgens de Mexicaanse ambassadeur persona non grata, wat hem ertoe aanzette om samen met het gezin van de president terug te keren naar Mexico. Elke verklaring van López Obrador leidde tot een reactie van Lima.

Vervolgens trok de de facto regering van Peru de Peruaanse ambassadeur in Mexico terug. Tot slot verklaarde het Peruviaanse parlement, waarvan de goedkeuringscijfers waren gedaald tot in de enkele cijfers, de Mexicaanse president persona non grata, waarop López Obrador antwoordde dat het “een ereteken” was om zo verklaard te worden door de racistische en classistische Peruviaanse politieke elite.

De Pacifische Alliantie en de Peruaanse crisis

Temidden van de crisis in de bilaterale relatie tussen Peru en Mexico, ontstond er een onopgeloste kwestie met betrekking tot het pro tempore voorzitterschap van de Pacifische Alliantie, bestaande uit Chili, Colombia, Mexico en Peru. Deze positie rouleert jaarlijks in alfabetische volgorde en op dit moment was Peru aan de beurt.

Zoals gebruikelijk is bij illegale en/of onrechtmatige regeringen, is hun belangrijkste doel om internationale erkenning te krijgen. Dit is vooral cruciaal voor de de facto regering van Peru vanwege haar afhankelijkheid van de internationale markt. Geïsoleerd raken zou fataal kunnen zijn voor de toch al gehavende economie van het land, vandaar dat het roulerende voorzitterschap een vitaal middel is om internationale steun te krijgen.

De crisis rond het voorzitterschap van de Pacific Alliance ontstond tijdens Castillo’s presidentschap. Het Peruaanse parlement gaf hem geen toestemming om het land te verlaten, waardoor de Mexicaanse president López Obrador de overdrachtsvergadering uitstelde tot Castillo naar Mexico kon reizen. Castillo werd echter afgezet en vervolgens gevangen gezet voordat dit kon gebeuren.

Maanden later, toen Boluarte aan de macht kwam, probeerde Peru het presidentschap terug te winnen. López Obrador antwoordde dat hij Lima het presidentschap niet kon geven omdat zijn regering de regering niet erkende. Hij verklaarde echter wel bereid te zijn om het presidentschap over te dragen aan Colombia of Chili, zodat zij de uiteindelijke beslissing konden nemen.

Door de gespannen relaties tussen Peru en Bogota, waar Boluarte ook de Peruaanse ambassadeur had teruggetrokken, bleef Chili de enige optie. En Gabriel Boric stelde niet teleur.

De Chileense president, altijd zo spraakzaam als het ging om zaken met betrekking tot Cuba of Venezuela, bleef merkwaardig stil als het ging om Peru. Zijn eerdere toespraak op de CELAC-top waarin hij Boluarte bekritiseerde voor de moorden tijdens de protesten en het bestormen van de universiteit van Mayor de San Marcos met tanks, had de verwachting gewekt dat hij ook een kritisch standpunt zou innemen. Teleurstellend genoeg bleef hij echter zwijgen over de kwestie.

Uiteindelijk bood de Chileense regering, in een poging om de diplomatieke “impasse” binnen de Pacifische Alliantie op te lossen, aan om het pro tempore voorzitterschap van Mexico te ontvangen en het vervolgens over te dragen aan Peru. Dit kwam goed uit ( neem nota van het sarcasme) in een tijd van verhoogde migrantencrisis, met mensen die Chili wilden verlaten, hoewel de regering Boluarte de grens had gesloten.

De overdracht van het pro tempore presidentschap naar Peru is geprezen als een grote nationale triomf en een nederlaag voor de “bemoeizuchtige” López Obrador. Het zal de eenzame reis van Peru waarschijnlijk alleen maar iets langer maken.

Om de situatie te begrijpen, is enige historische context en kennis over de samenstelling van de Pacific Alliance nodig. De alliantie werd in 2011 opgericht door de inspanningen van Alan García, destijds een fervent rechts fanaat en in functie als president van Peru. De alliantie werd opgericht in een poging om de opmars van ALBA en CELAC te stoppen, gedreven door een politiek doel dat verhuld werd onder het mom van een economisch en technocratisch discours. De alliantie was vooral bedoeld om het cruciale proces van regionale eenwording in Latijns-Amerika, dat in die periode door linkse leiders werd gepromoot, te dwarsbomen.

Momenteel kan de Alliantie bogen op opmerkelijke cijfers. Volgens haar officiële website droeg het blok in 2019 bij aan 41% van het BBP en 38% van de directe buitenlandse investeringen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. De gezamenlijke bevolking van de vier lidstaten bedraagt 230 miljoen, met een gemiddeld bbp per hoofd van de bevolking van 19.050 dollar. Het is echter cruciaal om op te merken dat deze indrukwekkende cijfers alleen haalbaar zijn dankzij de deelname van Mexico. Zonder de deelname van Mexico zou de alliantie totaal irrelevant worden.

Als de de facto regering van Boluarte aanblijft, zal het interessant zijn om te zien welke retorische acrobatiek ze zal toepassen om de afwezigheid van de president van de belangrijkste economie van de alliantie te rechtvaardigen, door te beweren dat hij niet welkom is in Peru, en ook haar bereidheid om de Colombiaanse president uit te nodigen nadat ze de Peruaanse ambassadeur in dat land heeft teruggetrokken. Het zou wel eens een bilaterale ontmoeting tussen alleen Boric en Boluarte kunnen worden.

Het lijkt erop dat de acties van Boric met betrekking tot de Pacific Alliance de zorgen van López Obrador hebben weggenomen. Mexico heeft dringender zaken aan te pakken dan conflicten met zijn alliantiepartners. Bovendien komt er een verkiezingsjaar aan, waardoor López Obrador meer betrokken zal zijn bij de binnenlandse politiek

In Colombia, waar rechts probeert het verhaal van de staatsgreep tegen Castillo te herhalen, zal Petro zijn aandacht richten op het voorkomen van pogingen tot staatsgreep of afzetting. Ondertussen zal het Chileense volk in Chili naar de stembus gaan om te kiezen tussen de grondwet van Pinochet en een alternatief dat is opgesteld door extreemrechts. Gezien deze omstandigheden zal de Pacific Alliance voor niemand een prioriteit zijn.

Peru zal pro tempore het presidentschap op zich nemen, maar verder weinig. Het land is erin geslaagd om zich te isoleren van Mexico, Colombia, Bolivia, Argentinië en Honduras en reageert overdreven defensief op kritiek en klachten over mensenrechtenschendingen door de Peruaanse politie en het leger, die goed gedocumenteerd zijn.

Hoewel Brazilië de regering van Boluarte heeft erkend, blijft het zich afzijdig houden en Chili lijkt niet bijzonder proactief in zijn relatie met Peru. De de facto president van Peru krijgt alleen steun van de Verenigde Staten. Ik moet zeggen dat Peru nog nooit zo geïsoleerd is geweest.

Op dit moment bevindt Boluarte zich in een staat van bijna isolement. Maar naarmate de tijd verstrijkt, zal ze vroeg of laat de realiteit in Peru onder ogen moeten zien. Het land zal volgend jaar gastheer zijn van de APEC-bijeenkomst en Aziatische landen werken onder een andere dynamiek. Hoe langer de gedepolitiseerde en verdeelde Peruaanse samenleving wacht om een einde te maken aan deze regering, hoe waarschijnlijker het wordt dat andere landen haar slechts met tegenzin zullen erkennen, ongeacht hun ongemak.

Topfoto: De facto president van Peru Dina Boluarte spreekt tijdens een conferentie in het Regeringspaleis in Lima eind 2022. Foto: Lucas Aguayo/AFP/Getty Images

Maria Fe Celi Reyna is een Peruaanse politiek analist die in China woont. Ze is gespecialiseerd in onderwerpen die te maken hebben met China, Latijns-Amerika en de multipolaire wereld. Je kunt haar bereiken op Twitter @mfceli.