De “constructieve vernietiging” van Ruslands model van betrekkingen met het Westen

27 februari 2022

Bron: Alastair Crooke 
Strategic Culture 27 februari 2022 ~~~

Poetin meent wat hij zegt: Rusland staat met de rug tegen de muur, en er is nergens waar Rusland zich nu kan terugtrekken – voor hen is het existentieel.

Het collectieve Westen was al boos. En het is apocalyptisch nu president Poetin de westerse leiders heeft geschokt door een speciale militaire operatie in Oekraïne te gelasten, die alom wordt omschreven (en in het Westen wordt opgevat) als een oorlogsverklaring: “een schok- en ontzagaanval die steden in heel Oekraïne treft”.

Het Westen is in feite zo boos dat de informatieruimte letterlijk in tweeën is gesplitst: alles is zwart-wit, zonder grijstinten. Voor het Westen heeft Poetin Biden volledig getart; hij heeft unilateraal en illegaal “de grenzen veranderd” van Europa en gehandeld als een “revisionistische macht”, die niet alleen probeert de grenzen van Oekraïne te veranderen, maar ook de huidige wereldorde. “Dertig jaar na het einde van de Koude Oorlog worden we geconfronteerd met een vastberaden poging om de multilaterale orde te herdefiniëren,” waarschuwde de Hoge Vertegenwoordiger van de EU, Josep Borell. “Het is een daad van verzet. Het is een revisionistisch manifest, het manifest om de wereldorde te herzien”.

Poetin wordt gekarakteriseerd als een nieuwe Hitler, en zijn daden zouden “illegaal” zijn. Hij zou het akkoord van Minsk II hebben verscheurd (maar de republieken hebben zich in 2014 onafhankelijk verklaard, Minsk in 2015 ondertekend, en Rusland heeft het akkoord nooit ondertekend – en kan het dus niet schenden). Het is inderdaad de VS die sinds 2014 een veto heeft uitgesproken over het Minsk-proces, en in diplomatieke correspondentie die door Rusland in november 2021 is blootgelegd en gepubliceerd, blijkt dat ook Frankrijk en Duitsland weinig van plan waren om Kiev onder druk te zetten voor een zinvolle uitvoering. En dus, na te hebben geconcludeerd dat een door onderhandelingen tot stand gekomen regeling – zoals bepaald in de akkoorden van Minsk – eenvoudigweg niet zou gebeuren, besloot Poetin dat het geen zin had om nog langer te wachten met de tenuitvoerlegging van Ruslands rode lijn.

Wijlen Stephen Cohen schreef over de gevaren van een dergelijk ongenuanceerd manicheïsme – hoe het spookbeeld van een kwaadwillende Poetin het beeld dat de VS van hem hadden zo had overweldigd en vergiftigd was, dat Washington niet meer in staat was helder na te denken – niet alleen over Poetin, maar over Rusland als zodanig. Cohen’s punt was dat een dergelijke volslagen demonisering de diplomatie ondermijnt. Hoe scheidt je het verschil met het kwaad? Cohen vraagt zich af hoe dit heeft kunnen gebeuren. Hij suggereert dat in 2004 Nicholas Kristof, columnist bij de NY Times, onbedoeld, althans gedeeltelijk, Poetins demonisering verklaarde. Kristof klaagde verbitterd dat hij “was beetgenomen door de heer Poetin. Hij is geen nuchtere versie van Boris Jeltsin”.

De meeste Russen staan echter achter Poetin met de erkenning van de Donbas-republieken, waarop hij vervolgens een vervolg gaf door van het Russische Hogerhuis van het parlement toestemming te krijgen voor het inzetten van strijdkrachten buiten Rusland (zoals de grondwet voorschrijft). De resolutie van de Federatieraad werd tijdens een buitengewone zitting op dinsdag unaniem gesteund door alle 153 senatoren.

In zijn nationale toespraak sprak Poetin met een bitterheid die door veel Russen wordt weerspiegeld. Hij is van mening dat de politieke ontwikkelingen in Oekraïne na 2014 zijn opgezet om in Kiev een anti-Russisch regime te creëren dat door het Westen wordt gevoed en vijandige bedoelingen heeft ten opzichte van Rusland. Poetin illustreerde dit punt door uit te leggen dat “het Oekraïense troepenbesturingssysteem al in de NAVO is geïntegreerd. Dit betekent dat het NAVO-hoofdkwartier directe bevelen kan geven aan de Oekraïense strijdkrachten, zelfs aan hun afzonderlijke eenheden en eskaders”.

Poetin merkte ook op dat de Russische grondwet bepaalt dat de grenzen van de regio’s Donetsk en Lugansk zijn zoals ze waren “op het moment dat ze deel uitmaakten van Oekraïne”. Dit is een zorgvuldig geformuleerde formulering – de grenzen van de twee republieken ondergingen aanzienlijke veranderingen in de nasleep van de staatsgreep op Maidan. (Het gaat hier om de historische aanspraak van Donetsk op het aan de kust gelegen Mariupol).

De verklaring van Poetin over de erkenning ging vergezeld van een ultimatum aan de Kievse strijdkrachten om hun artilleriebeschietingen over de demarcatielijn te staken of militaire gevolgen te riskeren. Gedurende de hele woensdagavond warmde de situatie aan de Controlelijn echter op, met hevig artillerievuur; maar donderdagochtend vroeg werd voor het eerst door de Kievse troepen meervoudig raketvuur gebruikt over de Controlelijn. (Iemand aan Kievse zijde wilde duidelijk escalatie – misschien om druk uit te oefenen op Washington). Poetin gaf onmiddellijk opdracht tot wat klaarblijkelijk een vooraf voorbereide speciale operatie was “om Oekraïne te de-militariseren en te de-nazificeren”. Het Russische leger kondigde binnen een paar uur na het offensief aan dat alle luchtverdedigingssystemen van Oekraïne waren uitgeschakeld. Een massale Russische luchtaanwezigheid, met inbegrip van straaljagers en helikopters, is bevestigd boven een groot deel van het land.

Mogelijk volgt deze operatie (waarvan Poetin heeft gezegd dat het niet gaat om het bezetten van Oekraïne) het patroon van Georgië in 2018, toen de Russische troepen zich na een paar dagen terugtrokken. Ook in Kazachstan was dit het patroon. We weten gewoon niet of dit ook het geval zal zijn in Oekraïne – heel misschien niet. Toen Poetin het had over “de-nazificatie”, verwees hij naar de Amerikaanse coöptatie van een neonazi-formatie in de Oekraïense strijdkrachten om de Maidan-coup van 2014 te helpen opzetten. De zogenaamde Azov-brigade van neonazi’s was de meest effectieve strijdmacht gebleken bij het terugdringen van de DLR-milities in de Donbass-regio. (Oekraïne is de enige natie ter wereld die een neonazistische formatie in haar strijdkrachten heeft en er zullen nog rekeningen moeten worden vereffend).

Niettemin heeft het speciale bevel van Poetin, zoals hij ongetwijfeld voorzag, het Westen diep geschokt met zijn vastberaden militaire reactie. Het heeft de wereld – en zijn financiële en energiemarkten – op scherp gezet.

Dit laatste aspect zou wel eens het meest saillante kunnen worden. In 1979 deden de omwentelingen in het Midden-Oosten de energieprijzen de hoogte in schieten (net zoals nu het geval is) en de westerse economieën ineenstorten. Wat de komende dagen ook mogen brengen, het moet duidelijk zijn dat de korte persconferentie van Poetin op 22 februari werkt als bedoeld, als een krachtige versneller. De “constructieve vernietiging” van

de oude wereldorde zal sneller gaan dan velen van ons zich hadden voorgesteld. Het betekent het einde van de illusies – het einde van het idee dat de door de VS opgelegde, op regels gebaseerde orde een optie blijft.

Hoe moeten we dan de extreme woede in het Westen interpreteren? Eenvoudig dit: Uiteindelijk is er de realiteit. En die realiteit – d.w.z. wat het Westen eraan kan doen – is het enige dat telt – en dat is … weinig.

Het brutale eerste besef dat aan de woede ten grondslag ligt, is dat het Westen niet van plan is – en, wat cruciaal is, niet in staat is – om de Russische acties militair te bestrijden. Biden heeft in de nasleep van de Russische militaire operaties de “no boots on the ground mantra” nog eens herhaald. En voor Europa had het opleggen van een sanctieregeling aan Rusland niet op een slechter moment kunnen komen. Europa kampt met een recessie en een reeds bestaande energiecrisis (die nog zal worden verergerd doordat Duitsland Nordstream 2 aanbiedt aan de hongerige goden van de wraak). En de stijgende inflatie (nog verergerd door de olieprijs van 100 dollar) doet de zenuwen over de rente en de staatsobligaties oplaaien. Nu zal de druk op Europa komen te liggen om aanvullende sancties te vinden.

Sancties zullen er komen – en ze zullen de Europeanen rechtstreeks in hun portemonnee treffen. Sommige Europese landen voeren een achterhoedegevecht om sancties te beperken die de komende Europese recessie zouden kunnen verergeren. Feit is echter dat Europa in feite zichzelf sancties oplegt (het zal de grootste schade ondervinden van zijn eigen sancties), en Moskou heeft beloofd alle sancties te beantwoorden op een manier die de VS en Europa pijn zal doen. Wij bevinden ons in een nieuw tijdperk. Dit vooruitzicht en de machteloosheid waarmee het wordt geconfronteerd, moeten de oorzaak zijn van een groot deel van de Europese frustratie en woede.

Washington beweert een “killer weapon” tegen Moskou te hebben: het sanctioneren van halfgeleiderchips. “Dit zou het moderne equivalent zijn van een olie-embargo uit de 20e eeuw, aangezien chips de kritische brandstof zijn van de elektronische economie”, betoogt Ambrose Evans Pritchard in de Telegraph: “Maar ook dit is een gevaarlijk spel. Poetin heeft de middelen om de kritische mineralen en gassen af te snijden die nodig zijn om de toeleveringsketen van het Westen voor halfgeleiderchips in stand te houden”. Kortom, de controle van Moskou over belangrijke strategische mineralen zou Rusland een hefboomeffect kunnen geven, vergelijkbaar met de wurggreep die de Opec in 1973 op energiegebied had.

Hier ligt het tweede deel van Europa’s uitbarsting van frustratie: de onuitgesproken erkenning dat Biden’s Oekraïne-beleid, het falen van de westerse diplomatie (alleen maar processen en geen inhoudelijke aanpak van de onderliggende problemen), plus Duitsland’s onhandige behandeling van de kwestie Nordstream 2, de EU hebben gedoemd tot jaren van economisch verval en lijden.

Het derde deel is complexer en komt tot uiting in de verontwaardigde kreet van Josep Borell dat Rusland en China twee “revisionistische” mogendheden zijn die de huidige wereldorde trachten te veranderen. De Europese “angst” is niet alleen gebaseerd op de inhoud van de gezamenlijke verklaring van Beijing, maar waarschijnlijk ook op het feit dat president Poetin nog nooit in zijn hele leven een toespraak heeft gehouden zoals die van maandag tot het Russische volk. Evenmin heeft hij ooit de Amerikanen in zulke ondubbelzinnige Russische bewoordingen de nationale vijand van Rusland genoemd – Amerikaanse beloften: waardeloos; Amerikaanse bedoelingen: dodelijk; Amerikaanse toespraken: leugens; Amerikaanse acties: intimidatie, afpersing en chantage.

De toespraak van Poetin is een voorbode van een grote breuk. Het lijkt nu pas tot de Europeanen (zoals Borrell) door te dringen hoezeer de toespraak van Poetin een omslagpunt vormt. De toespraak was opgebouwd rond Oekraïne, maar deze laatste kwestie – hoe dwingend ook – is bijkomstig bij het besluit van Rusland en China om het geopolitieke evenwicht en de veiligheidsarchitectuur van de wereld voorgoed te veranderen.

De erkenning van de Donbas-republieken was de manifestatie van dit eerdere geostrategische besluit. Het is de eerste concrete uiting van die breuk met het Westen (die natuurlijk nooit absoluut is geweest), en de onthulling van Ruslands compilatie van “technisch-militaire” maatregelen die bedoeld zijn om een scheiding van de wereld in twee afzonderlijke gebieden af te dwingen. De eerste was de erkenning van de republieken; de tweede militair-technische maatregel was Poetins toespraak; en de derde, zijn daaropvolgende “Speciale Operaties”-bevel.

Zij – de as Rusland-China – willen een scheiding. Dit moet tot stand komen door middel van een dialoog (wat onwaarschijnlijk is, aangezien het kernbeginsel van de huidige geopolitiek wordt bepaald door het opzettelijk niet-begrijpen van “anders-zijn”), of het moet worden bereikt door een wedstrijd van escalerende pijn (gedefinieerd in termen van rode lijnen) totdat de ene, of de andere partij, bezwijkt. Natuurlijk gelooft Washington niet dat de presidenten Xi en Poetin kunnen menen wat zij zeggen – en zij geloven dat het Westen hoe dan ook een escalerend overwicht heeft op het gebied van het opleggen van pijn.

Minder diplomatiek geformuleerd hebben Rusland en China geconcludeerd dat het delen van een mondiale samenleving met een Amerika dat erop uit is een hegemoniale wereldorde af te dwingen die “op Arizona lijkt”, niet langer mogelijk is. Poetin meent wat hij zegt: Rusland staat met de rug tegen de muur, en Rusland kan zich nergens meer terugtrekken – voor hen is het existentieel.

Het feit dat het Westen ontkent dat Poetin “het meent” (en er zo voor zorgt dat de diplomatie mislukt) doet vermoeden dat deze crisis ons nog minstens twee jaar zal achtervolgen. Het is het begin van een langdurige fase waarin veel op het spel staat, van een door Rusland geleide poging om de Europese veiligheidsarchitectuur te veranderen in een nieuwe vorm, die het Westen momenteel verwerpt. Het Russische doel zal zijn de druk – en zelfs de latentie van oorlog – steeds aanwezig te houden om de oorlogsverslaafde westerse leiders te intimideren de noodzakelijke verschuiving te bewerkstelligen.

Uiteindelijk – na een pijnlijke strijd – zal Europa verzoening zoeken. Amerika zal trager zijn: de Beltway haviken zullen proberen dubbel te gaan. En het zal de westerse economische en marktsituatie zijn die uiteindelijk het “wanneer” zal bepalen.

Constructieve Vernietiging’ is een term van professor Sergej Karaganov.