EU,VS |
9 juli 2022
Door Vijay Prashad, theTricontinental 8 juli, 2022

In de loop van de afgelopen vijftien jaar hebben de Europese landen zowel grote kansen gekregen als complexe keuzes moeten maken. De te onzekere afhankelijkheid van de Verenigde Staten voor handel en investeringen en de merkwaardige omstandigheid van de Brexit hebben geleid tot een gestage integratie van de Europese landen in de Russische energiemarkten en tot een groter gebruik van de Chinese investeringsmogelijkheden en de Chinese productiecapaciteit.

Nauwere banden tussen Europa en deze twee grote Aziatische landen (China en Rusland) ontlokten de VS een bepaalde agenda om die integratie te verhinderen of te vertragen. Deze agenda, die nu verder is uitgediept tijdens de recente bijeenkomst van de Groep van 7 (G7) in Duitsland en de top van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) in Spanje, creëert een gevaarlijke situatie voor de wereld.

Bram Demunter (Belgium), Linking Revelations and Beekeeping, 2019.

Dit gaat terug tot de financiële crisis van 2007-2008, die werd aangewakkerd door de ineenstorting van de Amerikaanse huizenmarkt en verschillende belangrijke Amerikaanse financiële instellingen. De crisis gaf de rest van de wereld het signaal dat het op de VS gebaseerde financiële systeem onbetrouwbaar was. De VS kon niet de markt van laatste redmiddel blijven voor de grondstoffen van de wereld. De G7-landen – die zichzelf als de hoeders van het mondiale kapitalistische systeem beschouwden – smeekten landen buiten hun kring, zoals China en India, om hun overschotten in het westerse financiële systeem te stoppen om te voorkomen dat het volledig ineen zou storten. In ruil voor deze dienst kregen de landen buiten de G7 te horen dat de G20 voortaan het uitvoerend orgaan van het wereldsysteem zou zijn en dat de G7 geleidelijk zou worden opgeheven. Bijna twintig jaar later bestaat de G7 nog steeds en heeft zij zich de rol van wereldleider toegeëigend, terwijl de NAVO – het Trojaanse paard van de VS – zich nu opwerpt als de politieagent van de wereld.

Claude Venard (France), Nature Morte au Sacre Coeur (‘Still Life at the Sacred Heart’), 1991.

De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, heeft gezegd dat de organisatie de grootste revisie van haar “collectieve afschrikking en verdediging sinds de Koude Oorlog” zal ondergaan. De NAVO-lidstaten, nu met Finland en Zweden erbij, zullen hun “hoge paraatheidstroepen” uitbreiden van 40.000 tot 300.000 manschappen die, uitgerust met een reeks dodelijke wapens, “klaar zullen staan om te worden ingezet in specifieke gebieden aan de oostflank van de alliantie”, namelijk de Russische grens. De nieuwe chef van de generale staf van het Verenigd Koninkrijk, generaal Sir Patrick Sanders, heeft gezegd dat deze strijdkrachten zich moeten voorbereiden om “te vechten en te winnen” in een oorlog tegen Rusland.

Nu het conflict in Oekraïne voortduurt, lag het voor de hand dat de NAVO op de Top van Madrid de nadruk zou leggen op Rusland. Maar het door de NAVO geproduceerde materiaal maakte duidelijk dat het niet alleen om Oekraïne of Rusland ging, maar om het verhinderen van de Euraziatische integratie. China werd voor het eerst genoemd in een NAVO-document tijdens de bijeenkomst in Londen in 2019, waarin werd gezegd dat het land “zowel kansen als problemen” bood. Tegen 2021 was de toon veranderd, en beschuldigde het communiqué van de NAVO-top in Brussel China van “systemische bedreiging van de op regels gebaseerde internationale orde”. Het herziene Strategisch Concept 2022 versnelt deze dreigende retoriek, met de beschuldiging dat China’s “systemische concurrentie … onze belangen, veiligheid en waarden in gevaar brengt en de op regels gebaseerde internationale orde tracht te ondermijnen”.

Vier niet-NAVO-landen – Australië, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea (de vier Azië-Stille Zuidzee-landen) woonden voor het eerst de NAVO-Top bij, waarmee zij dichter bij de agenda van de VS en de NAVO kwamen om druk op China uit te oefenen. Australië en Japan maken, samen met India en de VS, deel uit van de Quadrilaterale Veiligheidsdialoog (Quad), vaak de Aziatische NAVO genoemd, die als duidelijk mandaat heeft de partnerschappen van China in het Pacific Rim-gebied aan banden te leggen. De Vier van Azië en de Stille Oceaan hielden tijdens de top een bijeenkomst om militaire samenwerking tegen China te bespreken, waardoor elke twijfel over de bedoelingen van de NAVO en haar bondgenoten werd weggenomen.

Ma Changli (China), Daqing People, 1964.

In de nasleep van de financiële crisis van 2007-2008 en de gebroken beloften van de G7, kozen de Chinezen twee wegen om onafhankelijker te worden van de Amerikaanse consumentenmarkt. Ten eerste verbeterden zij de binnenlandse Chinese markt door de sociale lonen te verhogen, de westelijke provincies van China in de economie te integreren en absolute armoede uit te bannen. Ten tweede bouwden zij handels-, ontwikkelings- en financiële systemen op die niet rond de VS waren gecentreerd. De Chinezen namen actief deel aan het BRICS-proces met Brazilië, India, Rusland en Zuid-Afrika (2009) en staken aanzienlijke middelen in het Belt and Road Initiative of BRI (2013). China en Rusland regelden een langdurig grensgeschil, versterkten hun grensoverschrijdende handel en ontwikkelden een strategische samenwerking (maar formuleerden, in tegenstelling tot het Westen, geen militair verdrag).

In deze periode nam de Russische energieverkoop aan zowel China als Europa toe en sloten verschillende Europese landen zich aan bij de BRI, waardoor de wederzijdse investeringen tussen Europa en China toenamen. Eerdere vormen van globalisering in Eurazië bleven beperkt door het kolonialisme en de Koude Oorlog; dit was de eerste keer in 200 jaar dat integratie in de hele regio op een billijke basis begon plaats te vinden. De keuzes van Europa op het gebied van handel en investeringen waren volkomen rationeel, aangezien aardgas via pijpleidingen door Nord Stream 2 veel goedkoper en minder gevaarlijk was dan vloeibaar aardgas uit de Perzische Golf en de Golf van Mexico. Gezien de chaotische Brexit-situatie en de moeilijkheden om het Trans-Atlantisch Handels- en Investeringspartnerschap (TTIP) van de grond te krijgen, zag een groot deel van Europa de Chinese investeringsmogelijkheden als veel genereuzer en betrouwbaarder dan andere alternatieven. Risicomijdend en op winst belust particulier risicokapitaal van Wall Street werd daarentegen minder aantrekkelijk voor de Europese financiële sector.

Europa dreef onverbiddelijk af naar Azië, wat een bedreiging vormde voor de basis van het door de VS gedomineerde economische en politieke systeem (ook wel bekend als de ‘op regels gebaseerde internationale orde’). In 2018 kastijdde de Amerikaanse president Donald Trump NAVO’s Stoltenberg in het openbaar door hem te zeggen: “We beschermen Duitsland. We beschermen Frankrijk. We beschermen al deze landen. En dan gaan veel van deze landen naar buiten en sluiten een pijpleidingdeal met Rusland, waarbij ze miljarden dollars betalen aan de schatkist van Rusland. …Duitsland is een gevangene van Rusland… Ik denk dat het zeer ongepast is’.

Terwijl de NAVO in haar taal dreigt met oorlog tegen China en Rusland, heeft de G7 toegezegd de strijd aan te binden met initiatieven onder leiding van China door de ontwikkeling van het nieuwe Partnerschap voor wereldwijde infrastructuur en investeringen (PGII), een fonds van 200 miljard dollar om te investeren in het Zuiden. De leiders van de BRICS-landen, die op hetzelfde moment bijeenkwamen, maakten een nuchtere balans op van de huidige situatie en riepen op tot onderhandelingen om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne en tot het nemen van maatregelen om een halt toe te roepen aan de crises waarmee de armen in de wereld te kampen hebben. Dit orgaan, dat 40% van de wereldbevolking vertegenwoordigt, sprak niet over oorlog, en de kracht van de BRICS-landen zou wel eens kunnen toenemen nu Argentinië en Iran een aanvraag hebben ingediend om tot het blok toe te treden.

Jamal Penjweny (Iraq), Iraq Is Flying, 2006–10.

De VS en hun bondgenoten proberen ofwel hegemoniaal te blijven en China en Rusland te verzwakken, ofwel een nieuw ijzeren gordijn rond deze twee landen op te trekken. Beide benaderingen zouden kunnen leiden tot een suïcidaal militair conflict. In het Zuiden van de wereld heerst een tendens naar een meer gematigde aanvaarding van de realiteit van de Euraziatische integratie en het ontstaan van een wereldorde die gebaseerd is op nationale en regionale soevereiniteit en de waardigheid van alle mensen, en die niet kan worden gerealiseerd door oorlog en verdeeldheid.

De verwachting van een oorlog op een nooit eerder geziene schaal doet denken aan ‘A Personal Song’ van de Iraakse dichter Saadi Yousif (1934-2021), geschreven vlak voordat de VS in 2003 begonnen met hun dodelijke bombardement op Irak:

Is het Irak?
Gezegend is degene die zei
Ik ken de weg die erheen leidt;
Gezegend is degene wiens lippen de vier letters uitspraken:
Irak, Irak, niets dan Irak.

Raketten in de verte zullen applaudisseren;
tot de tanden gewapende soldaten zullen ons bestormen;
minaretten en huizen zullen afbrokkelen;
palmbomen zullen bezwijken onder de bombardementen;
de kusten zullen vol liggen
met drijvende lijken.
We zullen het Al-Tahrir plein nog maar zelden zien
in boeken met elegieën en foto’s;
Restaurants en hotels worden onze stratenkaarten
en ons thuis in het paradijs van de opvang:
McDonald’s
KFC
Holiday Inn;
en we zullen ten onder gaan
zoals uw naam, O Irak,
Irak, Irak, niets dan Irak.

Topfoto: Max Ernst (Duitsland), Europa na de regen, 1940-42.