Rusland |
4 juli 2022

Bron: RT 4 Juli 2022 ~~~

Het is nu misschien moeilijk te geloven, maar – nog maar acht jaar geleden – was Rusland een volwaardig lid van de voormalige G8. Sindsdien zijn er dramatische veranderingen geweest.

Vlak voordat de G7-leiders vorige week in kasteel Elmau in Beieren bijeenkwamen, hielden hun tegenhangers van de vijf BRICS-landen een onlinetop onder Chinees voorzitterschap. Rusland werd tijdens de G7-bijeenkomst als een bedreiging besproken, maar was een van de belangrijkste deelnemers aan deze laatste.

De tijd dat Moskou de scheidslijn tussen het Westen en het niet-westen kon overbruggen, ligt ver achter ons. Na de Oekraïnecrisis van 2014 viel de G8 terug op zijn vroegere G7-formaat; in de nasleep van de Russische militaire actie in Oekraïne afgelopen februari ontaardde de Russisch-Westerse confrontatie in een regelrechte “hybride oorlog”, compleet met een daadwerkelijke confrontatie – al was het tot dusver een proxy-oorlog.

Rusland, dat na het einde van de Koude Oorlog heeft geprobeerd deel uit te maken van het nieuwe Westen en in dat streven is mislukt, concentreert zich nu op het ontwikkelen van zijn banden met Azië, het Midden-Oosten, Afrika en Latijns-Amerika.

Dit is zowel een moeilijke als een noodzakelijke taak, om een aantal redenen. Ten eerste is er een sterke terughoudendheid uit het verleden. Ten minste sinds de dagen van Peter de Grote hebben Russische elites naar het Westen gekeken, westerse manieren van uiterlijk en gedrag aangenomen (terwijl ze onder de kleding en manieren onmiskenbaar Russisch zijn gebleven); westerse instellingen toegepast (ook al is dat vaak slechts oppervlakkig); westerse denkpatronen geleend (terwijl ze die creatief hebben ontwikkeld, zoals met het marxisme); geprobeerd een grote Europese macht te worden; vervolgens, in de Sovjettijd, een mondiale supermacht; en, meer recentelijk, een belangrijk onderdeel van een groter Europa van Lissabon tot Vladivostok.

Dit is een pad waarvan moeilijk kan worden afgeweken. Maar nu staat Rusland voor de allereerste keer tegenover een verenigd Westen, van Noord-Amerika, de Europese Unie en Groot-Brittannië tot Japan en Australië. Bovendien zijn er in het Westen geen bondgenoten waartoe Moskou zich kan wenden – zelfs zogenaamd neutrale staten als Finland, Zweden, Oostenrijk en Zwitserland hebben allemaal hun neutraliteit opgegeven. De politieke breuk tussen Rusland en het Westen is dus compleet, en een nieuwe relatie tussen beide kan alleen ontstaan als resultaat van de “hybride oorlog”, die nog jaren, zo niet tientallen jaren, zal duren om uit te vechten.

Ten tweede zijn de economische betrekkingen van Moskou grotendeels met het Westen opgebouwd. Historisch gezien is Rusland een hulpbron geweest voor de Westeuropese industrie; een korenschuur van het continent; en een belangrijke importeur van industriële produkten en technologie. Tot voor kort was de handel van Rusland met de Europese Unie alleen al goed voor meer dan de helft van de buitenlandse handel van Rusland, en Duitsland was de belangrijkste exporteur van machines en technologie naar Rusland. Sinds het begin van de jaren zeventig vormen olie- en gaspijpleidingen van Rusland naar West-Europa de ruggengraat van de economische banden en hebben zij gezorgd voor algemene stabiliteit op het continent, zelfs in de gevaarlijke decennia van de Koude Oorlog en in de turbulente tijden van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zelf. Ook dit is echter op zijn retour.

De strenge sancties die de VS, de EU en het VK Rusland hebben opgelegd, zullen niet worden opgeheven, zelfs niet wanneer er een einde komt aan de feitelijke gevechten in Oekraïne, en de pijnlijke ervaring van inbeslagneming van deviezen en activa zal een enorme stempel drukken op elke toekomstige Russische benadering van economische banden met het Westen.

Ten derde hebben de Russen zich in cultureel opzicht van oudsher met de rest van Europa vereenzelvigd. Het christendom, de erfenis van het oude Griekenland en Rome, de ideeën van de Franse Verlichting en de Duitse filosofie, de Europese literatuur en kunst, muziek en dans – dit alles heeft bijgedragen tot de vorming van Ruslands eigen cultuur, waardoor het een krachtige stimulans voor zelfontplooiing heeft gekregen. Ondanks de recente politieke breuk en de geo-economische verschuiving blijven de fundamenten van de Russische cultuur zonder meer Europees.

Een aantal elementen van de huidige culturele scène in het Westen, met name de overheersende cultus van individuele zelfexpressie, het op hol geslagen liberalisme dat steeds onderdrukkender wordt, de erosie van de gezinswaarden en de proliferatie van de seksen, staan echter haaks op de meer traditionele culturele code van de meerderheid van de Russische bevolking.

Dit gezegd zijnde, betekent de duidelijke noodzaak voor Rusland om nu verder te kijken dan het Westen, dat het waarschijnlijk de historische inertie, de erfenis van eerdere geo-economische prioriteiten, en culturele affiniteiten kan overwinnen. Nu het Westen Rusland mijdt en probeert te isoleren en soms te “annuleren”, heeft Moskou geen andere keuze dan af te stappen van zijn oude gewoonten en de hand uit te steken naar de wijdere wereld buiten West-Europa en Noord-Amerika. In feite is dit iets wat opeenvolgende Russische leiders herhaaldelijk hebben beloofd te doen, zelfs toen de betrekkingen met het Westen veel minder vijandig waren, maar de op Europa gerichte mentaliteit, het schijnbare gemak van het verhandelen van hulpbronnen voor westerse goederen en technologieën, en de ambitie om tot de westerse elitekringen te worden toegelaten, verhinderde dat voornemen werkelijkheid te worden.

Er zij echter op gewezen dat mensen pas het juiste gaan doen als er geen andere opties meer zijn. En capituleren voor het Westen is op dit moment zeker geen optie voor Rusland. De zaken zijn te ver gegaan.

Afgezien van de noodzaak om de buitenlandse betrekkingen van Rusland grondig te herzien, zijn er reële kansen die moeten worden benut. Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn de leidende landen in Azië, het Midden-Oosten, Afrika en Latijns-Amerika in alle opzichten spectaculair opgeklommen, van economisch en politiek tot technologisch en militair.

Nog vóór het uitbreken van de “hybride oorlog” had China niet alleen Duitsland ingehaald als Ruslands voornaamste handelspartner, maar ook als de belangrijkste exporteur van machines en uitrusting naar Rusland. India, van oudsher importeur van Sovjet- en Russische wapens, ontpopt zich nu als een belangrijke technologiepartner voor Moskou. Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zijn Ruslands voornaamste partners bij de regulering van de olieproduktie in OPEC+-verband. Turkije en Iran zijn belangrijke onafhankelijke spelers in een belangrijke strategische regio. Het feit dat de overgrote meerderheid van niet-westerse landen geweigerd heeft Rusland te veroordelen voor wat het in Oekraïne doet – veel van die landen ondanks sterke druk van de VS – is zeer bemoedigend voor Moskou. In die zin dat degenen die niet tegen ons zijn, kunnen worden beschouwd als met ons.

Van Indonesië tot Brazilië en van Argentinië tot Zuid-Afrika zijn er veel dynamische en ambitieuze landen waarmee Moskou betrekkingen wil aanknopen.

Om dat te kunnen doen, moet het buitenlands beleid van Rusland met een passende strategie komen. Bovenal moet het de betrekkingen met niet-westerse landen voorrang geven boven de de facto stevig bevroren banden met het Westen. Ambassadeur zijn in Indonesië zou meer prestige moeten hebben dan een ambassadeurschap in Rome, en een post in Tasjkent zou als belangrijker moeten worden beschouwd dan een post in Wenen.

Er moet een audit komen van de potentiële economische en andere kansen voor Rusland in de BRICS-landen, en een plan om daaraan te werken. Afgezien van de economie moeten de uitwisselingsprogramma’s voor studenten worden uitgebreid en moet het Russische toerisme naar het oosten en zuiden worden gestimuleerd. De Russische media zouden er goed aan doen meer aandacht te besteden aan de ontwikkelingen in de belangrijkste niet-westerse landen, en de Russische elite en het bredere publiek voor te lichten over de economische realiteit, de politiek en de cultuur van die landen.

Topfoto: Deelnemers verzamelen zich bij een scherm waarop te zien is hoe de Russische president Vladimir Poetin een toespraak houdt tijdens een plenaire zitting van het 25e St. Petersburg Internationaal Economisch Forum (SPIEF) in Sint-Petersburg, Rusland. © Spoetnik

Dmitri Trenin is lid van de Russische Raad voor Internationale Zaken.