Bolivia |
2025-08-29
Bron: Francisco Dominguez 
morningstaronline 24 augustus 2025 ~~~~

Na een broederlijke periode voor links met Morales en Arce op gespannen voet, behaalden rechtse, anti-MAS kandidaten meer dan 85 procent van de uitgebrachte stemmen bij de laatste algemene verkiezingen.

Bij de algemene verkiezingen op 17 augustus 2025 behaalde de rechtervleugel van Bolivia een grotere electorale en politieke overwinning dan verwacht, waardoor er een einde kwam aan 20 jaar MAS-IPSP-regering.

De Christen Democratische (PDC) kandidaat Rodrigo Paz Pereira won verrassend de eerste ronde met een robuuste 31,32 procent, op de voet gevolgd door de hard-rechtse kandidaat “Tuto” Quiroga met 27,35 procent. Een andere rechtse kandidaat, Samuel Doria (Eenheid), werd derde met 20,63 procent, met weer een andere rechtse kandidaat, Manfred Reyes Villa (APB, Autonomie voor Bolivia), op de vijfde plaats met 6,31 procent. Dat wil zeggen dat de rechtse, anti-MAS kandidaten in totaal meer dan 85% van de uitgebrachte stemmen behaalden. Er komt een tweede ronde tussen Paz en Quiroga op 19 oktober 2025, waarbij Doria al haar steun heeft uitgesproken voor Rodrigo Paz.

De linkse kandidaat met de meeste stemmen was Andronico Rodriguez (AP, Alianza Popular), die zich afsplitste van Evo Morales’ eigen afgesplitste groep; hij kreeg een schamele 7,76 procent. Hij werd gevolgd door Eduardo del Castillo, de kandidaat van de regering Arce, die een vernederende 3,18 procent behaalde. Morales, die geen kandidaat mocht zijn, riep mensen op om hun stembiljetten te vernietigen, wat goed was voor 19 procent.

Op parlementair niveau kreeg links geen zetels in de Senaat (van de 36) en zes in de Kamer van Afgevaardigden (van de 130), dat wil zeggen, vergeleken met 2020 verloor de MAS-IPSP respectievelijk 21 en 69 zetels in de Senaat en de Kamer. In 2025 behaalden de rechtse partijen samen 36 zetels in de Senaat en 123 in de Kamer van Afgevaardigden.

Om de MAS-IPSP crisis die tot de splitsing leidde te begrijpen, is de geschiedenis achter de staatsgreep van november 2019 essentieel. Morales werd in 2005 tot president gekozen (onder de grondwet van 1967), herkozen in 2009 en 2014 en stelde zich, op controversiële wijze, opnieuw kandidaat als presidentskandidaat in 2019. De controverse ontstond omdat artikel 168 van de nieuwe Boliviaanse grondwet bepaalt dat de president “eenmaal voor een ononderbroken termijn kan worden herkozen”.

In februari 2016 organiseerde Morales een nationaal referendum om artikel 168 te hervormen zodat hij “twee keer aaneengesloten herkozen kan worden”. De oppositie ging tekeer, in de hoop een minder geduchte MAS-kandidaat dan Morales tegenover zich te krijgen. Ze voerden een gemene, leugenachtige mediacampagne die zich concentreerde op het feit dat Morales een buitenechtelijk kind had verwekt (het kind bestond niet), maar dat werkte wel: Morales verloor het referendum (51,30 procent tegen 48,70 procent).

Morales en MAS-wetgevers stapten naar het Grondwettelijk Hof met het argument dat de beperkingen op herverkiezing in strijd waren met de grondwettelijke politieke rechten. Dit leidde ertoe dat het hof het referendum van 2016 nietig verklaarde, waardoor de volksraadpleging irrelevant werd en Morales zich in 2019 opnieuw verkiesbaar kon stellen. Deze manoeuvres brachten hem – een van de meest formidabele revolutionaire politieke leiders van Bolivia en Latijns-Amerika – niet alleen in diskrediet, maar moedigden ook een ontevreden oppositie aan. Ze kondigden protesten aan en lanceerden een nationale campagne van wegblokkades om de binnenlandse handel te verstoren.

Geconfronteerd met de dodelijke dreiging van subversief geweld door de oligarchie, probeerde Morales zijn kandidatuur te legitimeren en de rust te herstellen door de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) uit te nodigen om niet alleen toezicht te houden op de verkiezingen, maar om deze ook te controleren, waardoor haar rapport wettelijk bindend werd. Tijdens een bezoek aan Bolivia bevestigde de beruchte secretaris-generaal van de OAS, Luis Almagro, dat Morales het recht had om zich opnieuw verkiesbaar te stellen, wat tot grote opschudding leidde onder de tegenstanders van de regering. Almagro presenteerde echter een audit voor de uiteindelijke telling van de stemmen, waarin hij ten onrechte onregelmatigheden beweerde die leidden tot beschuldigingen van verkiezingsfraude, die eindigden in de gewelddadige omverwerping van Morales.

Na een jaar van heroïsche strijd tegen de de facto regering van Jeanine Anez, met onderdrukking, gevangenschap, marteling, bloedbaden en verbanning, nomineerde de MAS Luis Arce als presidentskandidaat. Arce won de verkiezingen met een knappe 55 procent (in 2019 kreeg Morales 47 procent). In 2022 was president Arce erin geslaagd om de economie van het land, die in een erbarmelijke staat was achtergelaten door de incompetentie en corruptie van de dictatuur van Anez en de vreselijke gevolgen van de pandemie, te herstellen. In 2023 had Bolivia een van de hoogste economische groeicijfers van de regio, met een historisch hoog BBP van 45 miljard dollar.

In oktober 2023 wordt Morales uitgeroepen tot “enige presidentskandidaat” voor de verkiezingen van 2025 en tot leider van de partij door een zeer dubieus MAS nationaal congres. Het congres werd ontsierd door uitsluitingen en de niet-deelname van Arce en Bolivia’s vice-president David Choquehuanca. Veel individuen en massaorganisaties die aangesloten zijn bij de MAS trokken het congres en de geldigheid van de beslissingen in twijfel en verklaarden het congres onwettig. Morales reageerde door te zeggen dat hij het herstel “van de revolutie en het opnieuw redden van de natie” moest leiden.

Het Hoogste Verkiezingstribunaal erkende het congres niet, oordeelde dat de MAS een nieuw congres moest houden om haar nationale comité te kiezen en diskwalificeerde Morales als kandidaat. Vanaf dat moment ging alles bergafwaarts.

De kandidatuur van Morales twee jaar van tevoren leidde tot een ongelooflijk intense polarisatie binnen de partij, die een niveau van waanzin bereikte. Twee jaar lang wisselden beide facties (Arce en Morales) beledigingen en beschuldigingen uit die varieerden van verraderlijke uitverkoop aan het imperialisme tot drugshandel, in een steeds hoger crescendo van manoeuvreren en tegenmanoeuvreren. Het hoogtepunt werd bereikt toen de Morales-factie in 2024 nationale mobilisaties organiseerde, snelwegen blokkeerde en de economische ineenstorting van het land beoogde. De Arce-factie ontketende repressie en talloze juridische en politieke complotten tegen Evo.

In 2024 zat de economie van Bolivia in de problemen en was de export drastisch gedaald van 2,175 miljard dollar in 2022 naar 1,256 miljard dollar in 2024. Dit had vooral gevolgen voor de inkomsten uit de export van energie, waardoor Bolivia veranderde van een netto-exporteur in een netto-importeur van benzine en diesel. Dit betekende ook dat de staatssubsidies voor olie en diesel gehandhaafd moesten worden, wat tegen 2025 2 miljard dollar heeft gekost.

Om een uitgebreid staatsapparaat in stand te houden (met aanzienlijke overheidsuitgaven voor gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur, pensioenen en tal van andere sociale voorzieningen) – wat een gapende kloof tussen inkomsten en uitgaven veroorzaakte – gebruikte de regering Arce internationale fondsen. Deze liepen terug van ongeveer 11 miljard dollar in 2017 tot een catastrofale 1,98 miljard dollar in 2024, en de centrale bank financierde 80 procent van het tekort.

Tegen het einde van 2024 bedroeg de staatsschuld 95 procent van het BBP. De economie had een acuut tekort aan dollars, diesel, benzine en andere dagelijkse consumptiegoederen, wat leidde tot een piek in de inflatie. Door speculatie, de zwarte markt en smokkelhandel bedroeg de inflatie van levensmiddelen ongeveer 25 procent.

Erger nog, de aanhangers van Morales, die de overhand hadden in de Senaat, torpedeerden alle overheidsprojecten voor kredieten om de barre economische situatie te verlichten. Arce had geen andere keuze dan te bezuinigen en tegelijkertijd macro-economische stabiliteit na te streven in een economie die ineenstortte, wat leidde tot massale ontevredenheid. De rechtse oppositie legde alle schuld bij de regering van Arce en probeerde munt te slaan uit de groeiende sociale onvrede, net als de Morales-factie.

Rodrigo Paz heeft beloofd het Boliviaanse systeem te liberaliseren om het “statistische” model van de MAS-regering te overwinnen. Quiroga, een hard-rechtse politicus die een centrale rol speelde in de coup tegen Morales in 2019, stelt een door het IMF gesteund stabilisatieprogramma en grondwetshervorming voor.

De splitsing in de MAS heeft de machtige oligarchie van Bolivia een gunstige context geboden om de plurinationale staat te ontmantelen, waardoor ze kan proberen om 20 jaar sociale verworvenheden die onder het bewind van de MAS zijn ingevoerd, terug te draaien: ze heeft het presidentschap, de Kamer van Afgevaardigden, de Senaat, een immens verzwakte en gefragmenteerde MAS, en maakt zich de minste zorgen over de ongeldige stembiljetten van Morales.

Het meest deprimerende is de zelf toegebrachte aard van de linkse nederlaag, omdat er geen substantiële politieke of programmatische basis was voor de MAS-splitsing die deze veroorzaakte. De twee facties deelden een aantal overtuigingen die voortkwamen uit principes die in de grondwet zijn vastgelegd. Beiden belijden een sterke bevestiging van nationale soevereiniteit en het recht op zelfbeschikking; het publieke eigendom van de belangrijkste natuurlijke rijkdommen van het land (gas, olie, mineralen); de centrale economische rol van de staat om sociale rechtvaardigheid en een eerlijke herverdeling van het nationaal inkomen te bewerkstelligen met als doel de ongelijkheid te verminderen; en de erkenning van de identiteit, culturele, taalkundige, politieke en sociale rechten van 36 inheemse volken; en nog veel meer.

Allemaal principes die beide facties oprecht verdedigen – principes die veel belangrijker zijn dan persoonlijke ambities. Dit zijn de fundamenten voor eenheid en, bovenal, voor het organiseren van de strijd om de Boliviaanse grondwet van de plurinationale staat te verdedigen.

Tot overmaat van ramp heeft de gewetenloze splitsing alle massaorganisaties besmet die de plurinationale staat mogelijk hadden gemaakt. De MAS-IPSP is een constructie die het midden houdt tussen een federatie van sociale bewegingen en een politieke partij, waarin het rijke sociale universum van inheemse, boeren-, vrouwen-, mijnwerkers- en arbeidersorganisaties, enzovoort, op corporatistische wijze tot de partij behoren.

De breuk verspreidde zich als een lopend vuurtje van bovenaf door alle sociale MAS-organisaties, waardoor hun eenheid verbroken werd. Het tot stand brengen van eenheid binnen Bolivia’s linkse beweging zal daarom erg complex zijn, omdat er geen gezaghebbend orgaan is dat conflicten of meningsverschillen kan beslechten.

Toch is eenheid een conditio sine qua non om het hoofd te bieden aan wat de komende rechtse regering in petto heeft. Het Boliviaanse volk heeft een lange geschiedenis van verzet en strijd; het zal voor de oligarchie niet gemakkelijk zijn om de plurinationale staat terug te draaien. Wij, in het internationale veld, moeten ons inspannen om solidariteit te organiseren met de komende heroïsche strijd van het Boliviaanse volk.

Topfoto: Een man bekijkt de voorpagina’s van de kranten de dag na de presidents- en parlementsverkiezingen in La Paz, Bolivia

Gerelateerd (berichten in dit archief):