Bolivia,Ecuador,Mexico,Peru |
2021-02-06

Chili was het “vlaggenschip” van het neoliberalisme in Latijns-Amerika. Dat schip is gezonken, en nu wordt er een nieuw hoofdstuk geopend

Bron: Atilio Boron , interview: La Época (SP)
amerika21  6 februari 2021 (DE) ~~~

Om de balans op te maken van de gebeurtenissen van de laatste maanden in de regio en een blik op de toekomst te werpen, heeft La Época een exclusief interview afgenomen met de bekende Argentijnse intellectueel Atilio Boron

In de afgelopen drie jaar hebben Latijns-Amerika en het Caribisch gebied tendensen van opkomst, neergang en heropleving van progressieve en linkse projecten gekend. Wat is de betekenis van wat er in Bolivia gebeurt voor de regio?

Een heel belangrijke, want de nederlaag van het coupregime van Jeanine Áñez consolideert een proces van opleving van progressieve regeringen dat zijn eerste uitdrukking had gevonden in de overwinning van Andrés Manuel López Obrador [Amlo] in Mexico en vervolgens als trend werd bevestigd in de overwinning van de regering van de Frente de Todos bij de Argentijnse verkiezingen van oktober 2019.

Hoe valt te begrijpen dat de Verenigde Staten via de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) een staatsgreep tegen Evo Morales hebben bevorderd en een jaar later hebben toegestaan dat de Beweging voor Socialisme (MAS) weer aan de macht kwam? Is er ooit zoiets geweest in de geschiedenis van het continent?

Nee, zoiets kan ik me niet herinneren. Ik denk dat om te begrijpen wat er gebeurd is er minstens twee factoren zijn om te overwegen. Ten eerste de sterke opleving van het volksprotest en, daarop voortbouwend, de snelle reorganisatie van de MAS, die de rechterzijde in Bolivia en hun Noord-Amerikaanse meesters verraste. Zij dachten dat met de bloedige repressie en met Evo en zijn leiders in ballingschap of in de gevangenis, de stabilisatie op lange termijn van het coupproject kon worden bereikt, maar dat was niet het geval. De tegenstellingen binnen het reactionaire blok en de ongelooflijke onverdraagzaamheid van zijn leiders vergemakkelijkten de herovering van het volksinitiatief.

Het andere element was de verzwakking van de manoeuvreerbaarheid van de Verenigde Staten en hun lokale actoren – figuren die producten zijn van politieke marketing maar geen echt gewicht in de samenleving hebben; en evenzo het enorme verlies aan prestige van de OAS als gevolg van haar schandelijke deelname aan het stelen van de overwinning van Evo Morales in de verkiezingen van 2019. Onder deze omstandigheden zou een herhaling van de coup-optie zijn gestuit op een muur van protesten en tegenstellingen, zowel binnen Bolivia als in het internationale systeem.

Samenvattend: de overweldigende opstandige kracht die uit de diepten van de Boliviaanse samenleving kwam, de verdeeldheid van de rechtervleugel, en de smalle marges voor interventie van Washington dwongen tot een uitkomst ten gunste van het volkskamp. Het valt nog te bezien of dit moment van zwakte van het kamp van de tegenstanders nu zal worden benut en of de nodige lessen zullen worden getrokken uit de regering Morales.

Als onderzoeker van progressieve en linkse processen in de regio, voor welke uitdagingen staan zij momenteel bij het consolideren en vooruit helpen van de opbouw van rechtvaardiger samenlevingen?

Het belangrijkste is duidelijk te maken dat, indien de veranderingsprocessen niet vooruitgaan en zich niet verdiepen, rechts wraak zal nemen; dat het slechtste zou zijn en de zekere weg naar een nieuwe mislukking, als geluisterd wordt naar de sirenenzang van de “praktische haalbaarheid” ; te geloven dat de oppositie zich niet langer op een despotische en brutale manier gedraagt en dat zij nu de deugden van de democratische dialoog heeft begrepen.

Daarom zal men zich zeer bewust moeten zijn van deze situatie en onverwijld moeten overgaan tot de organisatie van het volkskamp, dat zeer ongeorganiseerd en intern verdeeld is in landen als Argentinië, Mexico, en ik durf te zeggen, Bolivia.

Bovendien zullen deze nieuwe progressieve regeringen moeten begrijpen dat zij moeten werken aan de bevordering van het volksonderwijs – d.w.z. aan de bewustmaking van de volksmassa’s, in navolging van Paulo Freire – en tegelijkertijd moeten vermijden te vervallen in het economisme van het verleden. Tijdens de regeringen van Cristina [Fernández], [José] Mujica, en zelfs Evo [Morales] in Bolivia, werd de fout gemaakt ervan uit te gaan dat het voldoende zou zijn om de inkomens te herverdelen en een bescheiden welvaartspeil te garanderen, zodat degenen die van dit sociaal beleid hebben geprofiteerd zich kunnen bevrijden van de consumentistische en uiteindelijk conservatieve mentaliteit en zich kunnen aansluiten bij de gelederen van de regerende partij, hetgeen slechts in geringe mate is gebeurd.

Bovendien moeten deze regeringen het cruciale belang van de communicatiestrijd erkennen. Een van de hinderpalen voor progressief bestuur in het hedendaagse tijdperk is de grimmige asymmetrie die bestaat tussen de media van rechts en het imperialisme en die welke de belangen van het volk dienen. Tenzij een poging wordt ondernomen om deze onevenwichtigheid, althans gedeeltelijk, recht te zetten, zal het permanente ondermijnende werk van rechts tegen de volksregeringen tot gevolg hebben dat deze elke capaciteit voor transformerende initiatieven wordt ontnomen.

Mexico, Argentinië, Bolivia, en natuurlijk Cuba, Venezuela en Nicaragua… hoe kan men komen tot een reële en concrete regionale integratie die verder gaat dan het discursieve? Is het echt mogelijk om zoiets uit te voeren?

Ongetwijfeld, het is mogelijk. Maar daarvoor zijn concrete technische studies nodig die het mogelijk maken om op de weg van de integratie verder te gaan dan het niveau van de retoriek. Vanwege de blokkade en de sancties tegen Nicaragua, Venezuela en Cuba zullen er veel moeilijkheden zijn, maar toch zijn er mogelijkheden om selectieve overeenkomsten te sluiten met betrekking tot bepaalde gebieden van de internationale handel. Argentinië en Bolivia hebben een vrij solide relatie van economische integratie opgebouwd. Mexico was geïsoleerd, maar het sluit zich nu aan bij Zuid-Amerika, en dat is heel goed voor ons. Niet alleen commerciële maar ook culturele uitwisselingen kunnen plaatsvinden met het land van de Azteken, hetgeen zeer belangrijk zou zijn.

Er zijn gebieden waar op hoog niveau kan worden samengewerkt: bijvoorbeeld op het gebied van de biotechnologie, die in Cuba, Mexico en Argentinië sterk ontwikkeld is. Bolivia beschikt over uitzonderlijke lithiumvoorraden die het de mogelijkheid bieden tot meervoudige schakels in de productieketens, niet alleen in de bovengenoemde landen, maar in de hele wereld. Maar dit vereist, zoals bijna alles bij het leiden van een regering, deskundigheid en politieke moed. Als een van beide ontbreekt, werkt het niet.

In Ecuador is er een reële mogelijkheid dat de vertegenwoordiger van de partij Revolución Ciudadana, Andrés Arauz, zou kunnen winnen. Wat zou de betekenis zijn van een dergelijke overwinning voor Ecuador en de continentale progressieve beweging?

De mogelijkheid bestaat, en in feite staat op dit moment de UNES-alliantie aan de leiding met 36,5 procent van de verkiezingsintenties. Als het politieke verstand zegeviert, zou een alliantie tussen Arauz, kandidaat van de UNES, en de inheemse leider Yaku Pérez een verpletterende overwinning in de eerste ronde mogelijk moeten maken. Laten we hopen dat wrok, bekrompenheid en afgunst de visie van de kameraden in Ecuador niet vertroebelen en dat zij winnen. Hun verkiezingsoverwinning zou een zeer positief effect hebben op de gehele regio en in het bijzonder op de Andeswereld.

Wat zijn de implicaties van de sociale opstand in Chili en het komende constitutionele referendum voor de anti-neoliberale strijd? Wat zijn de mogelijke uitkomsten van deze langdurige en diepgaande opstand?

De betekenis is enorm omdat Chili, zoals wij allen weten, het “vlaggenschip” was van het neoliberalisme in Latijns-Amerika en zelfs wereldwijd. En dat schip is gezonken, heeft schipbreuk geleden, en nu wordt er een nieuw hoofdstuk begonnen. Natuurlijk zal de politieke kaste die zich sinds de staatsgreep van 1973 meester van dit land heeft gemaakt, niet gemakkelijk afstand doen van zijn privileges en zijn in een halve eeuw geconsolideerde macht. Zij zullen proberen de betekenis van de grondwettelijke Conventie te verdraaien door een tweederde-blokkeringsclausule in te voeren die hen, aangezien zij in de minderheid zijn, in staat zou stellen hun veto uit te spreken over elke fundamentele verandering die door de burgers wordt gekozen.

Maar de gemoederen in Chili zijn verhit en het volk zal niet passief accepteren dat het te horen krijgt dat zijn strijd tevergeefs is geweest, dat er zoveel doden zijn gevallen zonder dat er iets is bereikt en dat de 500 jongeren die hun zicht (hun ogen) hebben verloren aan de repressie van de carabineros, dit tevergeefs hebben gedaan. Ik denk dat er in Chili een nieuwe en zeer turbulente periode aanbreekt en dat een volksopstand zoals die van oktober 2019 al borrelt.

Chili, Peru, Ecuador, Colombia… wat gebeurt er met het neoliberalisme in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied? Is het echt een crisis? Zo ja, kan het eruit komen of is het gedoemd te sterven?

Het neoliberalisme is voorbij. Het was er al slecht aan toe, niet in staat om de economische groei te stimuleren en een einde te maken aan de recessie die de wereldeconomie sinds 2008 teistert. De Chileense ondergang is emblematisch, een modelgeval, net zoals, vanuit een ander politiek standpunt, de Sovjet-Unie dat was. Die ineenstorting van de Sovjet-Unie veroorzaakte het uiteenvallen van de geloofwaardigheid van het model van ultra-gecentraliseerde en genationaliseerde planning van de economie. Aan de andere kant van het ideologische kwadrant oefent het Chileense geval, dat daarna als inspiratiebron diende voor de neoliberale hervormingen van Ronald Reagan en Margaret Thatcher, dezelfde invloed uit.

De economische ramp die de verrader Lenín Moreno in Ecuador heeft aangericht is enorm, om nog maar te zwijgen van de humanitaire catastrofe die de langzame sociale genocide in het Colombia van Iván Duque teweegbrengt. Aan de andere kant heeft Peru net 30 jaar neoliberalisme van Fujimori van zich afgeschud – het resultaat van een enorme opstand, voornamelijk van jongeren en vrouwen. Al deze landen zoeken een uitweg uit het neoliberalisme, en die zullen zij ongetwijfeld vinden.

Wat is uw mening over het electorale panorama en de strijd van het volk, naast de herconfiguratie van de blokken, in Latijns-Amerika en het Caribische subcontinent?

Ik zie een sociaal panorama dat ons in staat stelt redelijke verwachtingen te koesteren. Chili is op weg naar een zeer belangrijke verandering. Dat de grondwet van Pinochet zo krachtig verwerpen is, is een zeer duidelijk teken. Wij hebben reeds gezien wat er in Ecuador gebeurt in verband met de verkiezingen van 7 februari. Peru staat op de uitkijk, en gezien de gemobiliseerde massa’s is de afwijzing van de erfenis van het neoliberalisme zeer duidelijk. In Mexico zijn er in het midden van het jaar verkiezingen en men verwacht een bevestiging van de suprematie van Amlo. In oktober zijn er tussentijdse verkiezingen in Argentinië, en als de pandemie onder controle kan worden gehouden en de economie zich herstelt (dat laatste is al te zien), zou rechts een nieuwe nederlaag lijden. Kortom, een zeer gunstig regionaal klimaat voor Bolivia en zijn nieuwe regering.

Wat vind u van wat er in de VS gebeurt met de aanval op het Capitool? Wie is [Joe] Biden en wat kunnen we van hem verwachten?

De aanval was een wanhopige manoeuvre van Donald Trump, die er duur voor betaalt. De Republikeinen hebben echter geen andere leider, die een halt zou kunnen toeroepen aan de geduchte demagoog die de New Yorkse magnaat bleek te zijn. Maar de door het Huis gelaste impeachment zet een proces in gang dat zou kunnen uitmonden in zijn impeachment, een vraag die abstract wordt vanwege het feit dat Trump geen president meer is. Maar de Senaat, die precies tweepartijdig is, zou hem met een gewone meerderheid voor het leven kunnen uitsluiten van een openbaar ambt, en dat zou een fatale klap voor hem zijn. In ieder geval wordt de politiek in de VS zozeer door geld gedreven, dat er verrassingen kunnen zijn bij deze uiteindelijke stemming, die nog moet worden beslist.

Wat Biden betreft, kan alleen maar worden gezegd dat hij in wezen een aantal van Trump’s beleidsmaatregelen inzake de zeer gevaarlijke confrontatie met China en Rusland zal voortzetten. De terugkeer naar het klimaatakkoord van Parijs is positief en enige bereidheid om wat meer te onderhandelen is een niet te verwaarlozen feit, maar in wezen zal het imperium zijn regels blijven bepalen en zijn belangen blijven verdedigen. Misschien kan Cuba wat verlichting krijgen van de meedogenloze blokkade waaraan Trump het land onderwierp en die tijdens de pandemie op beruchte wijze werd verscherpt. En misschien zou hetzelfde kunnen gebeuren met Venezuela, hoewel dat minder waarschijnlijk is. Voor de rest van Latijns-Amerika betekent de overgang van Trump naar Biden niet veel meer dan een verandering van stijl, terwijl de score dezelfde blijft. Ook al slaat de pianist niet meer zo hard op de piano; de melodie blijft hetzelfde.

Topfoto: “Chili wordt het graf van het neoliberalisme” (Santiago, november 2019) | Bron: frentefotografico

Gerelateerde informatie in dit archief: