Peru |
2021-06-22
Bron: Nick Corbishley 
nakedcapitalism 22 juni 2021 ~~~

De dreiging moet niet licht worden opgevat, vooral gezien Peru’s lange geschiedenis van staatsgrepen.

Vijf dagen geleden stuurde een groep gepensioneerde militaire officieren in Peru een brief naar de hoge leiding van de strijdkrachten van het land. Daarin roepen zij het leger op in opstand te komen tegen de linkse leider Pedro Castillo als hij tot president wordt uitgeroepen. In de brief worden ook vragen gesteld over het recente werk van het Peruaanse Nationale Bureau voor Verkiezingsprocessen (JNE) en wordt er bij de instelling op aangedrongen “haar grondwettelijke mandaat op betrouwbare en transparante wijze” uit te voeren – d.w.z. door ervoor te zorgen dat Castillo, een voormalige onderwijzer en boer die voornamelijk op een socialistisch platform campagne voerde, niet de volgende president wordt. Als zij hierin niet slaagt, zal de instelling “de gevolgen dragen”.

18 staatsgrepen in 200 jaar

Het dreigement moet niet licht worden opgevat, vooral gezien Peru’s lange geschiedenis van staatsgrepen. Sinds het land in 1821 onafhankelijk werd van Spanje zijn er niet minder dan 18 geweest, waarvan er 14 succesvol waren. Zeven daarvan hebben plaatsgevonden sinds de jaren 1940.

Een andere bron van zorg is de lange lijst van voormalige hooggeplaatste officieren onder de ondertekenaars van de brief. Onder hen bevinden zich 23 gepensioneerde generaals van het leger, 22 gepensioneerde vice-admiraals van de marine en 18 gepensioneerde luitenant-generaals van de luchtmacht. Sommigen hebben hoge posten bekleed binnen het politieke establishment van Peru, waaronder voormalig president Francisco Morales Bermúdez, voormalig premier Walter Martos en de gekozen congresleden Jorge Montoya, José Cueto, José Williams en Roberto Chiabra.

De interim-president van Peru, Francisco Sagasti, omschreef de brief als “onaanvaardbaar”. In een boodschap die vrijdag op de nationale televisie werd uitgezonden, zei Sagasti, samen met Violeta Bermúdez, premier van Peru, en Nuria Esparch, minister van Defensie, dat de brief naar het Openbaar Ministerie was gestuurd. Het vereiste onderzoek zal worden ingesteld. Esparch van haar kant betreurde het “politieke inzet van de strijdkrachten” omdat het alarm, angst en verdeeldheid zaait op een moment dat het land behoefte heeft aan eenheid en kalmte”.

Het vooruitzicht van een overwinning van Castillo heeft paniek gezaaid onder de politieke en zakelijke elite van Peru, die de politieke macht al tientallen jaren monopoliseert. Het heeft ook in Washington de bezorgdheid gewekt dat het op het punt staat een van zijn belangrijkste cliëntstaten in de regio te verliezen.

De politieke instellingen van Peru zijn – net als die van Colombia en Chili – lange tijd gekoppeld geweest aan de beleidsbelangen van de VS. Samen met Chili is het het enige land in Zuid-Amerika dat werd uitgenodigd om deel te nemen aan het Trans-Pacific Partnership, dat later werd omgedoopt tot de Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership nadat Donald Trump de deelname van de VS had ingetrokken.

De geruchten over een nieuwe staatsgreep in Peru mogen dan ook nauwelijks als een verrassing komen. Evenmin de recente benoeming door de regering Biden van een CIA-veteraan als VS-ambassadeur in Peru, zoals onlangs gemeld door Vijay Prashad en José Carlos Llerena Robles:

Haar naam is Lisa Kenna, een voormalig adviseur van de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo, een negenjarige veteraan bij de Central Intelligence Agency (CIA), en een Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken ambtenaar in Irak. Vlak voor de verkiezingen bracht ambassadeur Kenna een video uit, waarin zij sprak over de nauwe banden tussen de Verenigde Staten en Peru en over de noodzaak van een vreedzame overgang van de ene president naar de andere. De “presidentiële overgang is een voorbeeld voor de hele regio”, zei ze, alsof ze een serieuze uitdaging voorzag. Als iemand op de hoogte zou zijn van inmenging in het verkiezingsproces in Latijns-Amerika, dan zouden het de Verenigde Staten wel zijn.

Een flinterdunne marge

Met 100% van de officiële stemmen geteld, heeft Castillo 50,12% gewonnen – een voorsprong van ongeveer 44.000 stemmen op zijn rechtse rivale Keiko Fujimori. Dat is een flinterdun marge in een land met iets meer dan 33 miljoen inwoners, waarvan er zo’n 17,5 miljoen hebben gestemd. Fujimori heeft geweigerd toe te geven en beweert dat Castillo’s partij Peru Libre kiezersbedrog heeft gepleegd. Dit lijkt al de hele tijd haar plan te zijn geweest: nog voordat alle stemmen waren geteld, had haar campagneteam al veel peperdure advocatenkantoren van Peru ingehuurd om de verkiezingsuitslag aan te vechten, met name in veel van de armste regio’s van het land, waar Castillo enorme steun geniet. De firma’s hebben 943 rechtszaken aangespannen, die allemaal door de rechtbanken zijn afgewezen.

“De spanning heeft een breekpunt bereikt,” zei José Ragas, een Peruaanse historicus aan de Katholieke Universiteit van Chili. “De elite in Lima probeert niet alleen de macht te behouden – het is niet alleen dat ze de overwinning van Pedro Castillo niet willen erkennen – maar ze proberen ook de stemmen op het platteland te annuleren.”

Vlak voordat het land naar de stembus ging, zei Fujimori dat ze “de wil van het volk zou respecteren, ongeacht de uitslag”. Twee weken later weigert ze nog steeds de nipte overwinning van haar rivaal te erkennen, ondanks de totale afwezigheid van enig bewijs van fraude.

Wat Fujimoro het meest vreest is terug te gaan naar de gevangenis, zegt oud-journalist Cesar Hildebrandt. De drievoudige presidentskandidaat werd in 2019 gevangen gezet nadat zij was beschuldigd van witwassen, obstructie van de rechtsgang en criminele vereniging in verband met het omvangrijke politieke omkoopschandaal rond Odebrecht. Fujimoro’s partij, Fuerza Popular, nam niet alleen geld aan van Odebrecht. De partij ontving ook 3,6 miljoen dollar van Credicorp, de grootste financiële instelling in Peru. Volgens de president van Credicorp, Dionisio Romero, een van de rijkste mannen van het land, werd niets van dit geld aangegeven.

Het zijn niet alleen Fujimoro, haar medewerkers en haar partij die de wet hebben overtreden. Zes van de laatste zeven presidenten van Peru, die helemaal teruggaan tot Fujimoro’s vader, Alberto (1990-2000), hebben te maken gehad met rechtszaken, onderzoeken, veroordelingen en zelfs ontslag uit het Congres vanwege corruptiezaken. Eén president, Alan Garcia, pleegde uiteindelijk zelfmoord – althans volgens de officiële gegevens. Alberto Fujimoro zit een straf van 42 jaar uit op beschuldiging van verduistering, omkoping en voor zijn rol bij moorden en ontvoeringen door het doodseskader Grupo Colina tijdens de strijd van zijn regering tegen linkse guerrilla’s in de jaren negentig.

Zijn dochter werd in mei 2020 vrijgelaten uit voorarrest. Maar ze kan nog steeds achter de tralies belanden. In mei 2021, enkele weken voor de presidentsverkiezingen tegen Castillo, kondigde het Peruaanse openbaar ministerie aan dat het een straf van 30 jaar wilde voor haar vermeende misdaden. Maar dat weerhield Fujimoro er niet van om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. President worden zou wel eens de enige manier kunnen zijn waarop ze de gevangenis kan ontlopen.

Net als haar vader voor haar, geniet ze de steun van de zakelijke en financiële elite van het land. En zij vrezen dat Castillo’s presidentschap het einde zou kunnen betekenen van het neoliberale economische model dat in Peru sinds de jaren negentig de boventoon voert.

Op de achterhand

Maar de elite in Peru staat op achterstand. De eindeloze stroom corruptieschandalen heeft de politieke instellingen van het land onnoemelijke schade toegebracht. Net als in Mexico zijn de meeste traditionele partijen in vrije val. En een kleine meerderheid van de kiezers heeft een man gekozen die een radicale koerswijziging lijkt aan te bieden.

Hij zegt dat de hulpbronnen van Peru ten goede moeten komen aan de bevolking en niet, zoals hij zegt, aan de bedrijven en elites die de Peruanen van alledag hebben uitgebuit en genegeerd. Hij heeft zelfs gesproken over het nationaliseren van binnenlandse industrieën, het onteigenen van een aantal van de energie- en mineraalbronnen van het land, waaronder lithium, en het prioriteit geven aan voedselzekerheid. En dat zijn gevaarlijke praatjes, vooral in een land dat rijk is aan grondstoffen in Latijns-Amerika.

Of hij die belofte zal kunnen waarmaken, of zelfs maar de kans zal krijgen om die waar te maken, zal de tijd alleen uitwijzen. Zelfs als hij niet het slachtoffer wordt van een staatsgreep, zoals zo velen voor hem, zal Castillo een zware dobber hebben aan het verbeteren van het leven van de mensen in de huidige context.

Geen enkele andere regio is zo hard getroffen door de viruscrisis als Latijns-Amerika, zowel op het gebied van de volksgezondheid als op economisch gebied. Bijna een derde van alle COVID-doden in de wereld zijn in deze regio gevallen, hoewel zij slechts 8% van de wereldbevolking telt. Ook de economische gevolgen zijn wreed. “Het verlies van 7,4% van het BBP in 2020 was het grootste in één jaar sinds 1821”, aldus een rapport van de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, veel hoger dan de 3% wereldwijde inkrimping van het BBP.

Met als opmerkelijke uitzondering Brazilië kunnen de krappe regeringen van de regio met hun zwakke munt en stijgende inflatie het zich niet veroorloven om het soort financiële steunprogramma’s uit te voeren dat in meer geavanceerde economieën wordt toegepast. Zelfs als zij dat konden, zouden de maatregelen niet van toepassing zijn op de onnoemelijke miljoenen werknemers die in de informele economie hun kostje bij elkaar scharrelen.

Ecuador was de eerste die in gebreke bleef met zijn schuld in vreemde valuta, gevolgd door Argentinië, daarna Suriname, Belize, en Suriname nog twee keer – tot dusver zes wanbetalingen van staatsobligaties in 16 maanden tijd.

De economische onzekerheid wakkert de politieke instabiliteit aan. Zelfs voor de komst van Covid waren delen van Latijns-Amerika al een tondeldoos. Chili en Colombia werden eind 2019 opgeschrikt door massale sociale protesten over economische ongelijkheid. De pandemie heeft die ongelijkheid aanzienlijk verergerd, waardoor miljoenen meer in extreme armoede zijn gestort. De protesten in Colombia bereikten onlangs een hoogtepunt, culminerend in een landelijke algemene staking en een hardhandig optreden van de veiligheidstroepen van het land.

In Peru hebben Castillo’s aanhangers massale demonstraties georganiseerd om te protesteren tegen Fujimoro’s vertragingstactieken, waaronder een mars naar het hoofdkwartier van de JNE. Tienduizenden aanhangers uit het Andesgebied en het Amazonegebied verzamelden zich dit weekend in de hoofdstad, waar zij hun frustratie uitten op slechts een steenworp afstand van een grote groep Fujimoro’s aanhangers.

Zoals zoveel Latijns-Amerikaanse landen is Peru in tweeën gespleten. Castillo weet dat hij, als hij president wordt, op het scherpst van de snede zal moeten balanceren tussen het tegemoetkomen aan de eisen van zijn kiezers en het sussen van de ergste angsten van de elite van het land.

Om dat te bereiken heeft hij de afgelopen dagen zijn toon verzacht. Zijn economisch adviseur Pedro Francke heeft beloofd dat er geen nationalisaties of onteigeningen zullen plaatsvinden. Maar grote bedrijven zullen op andere manieren hun steentje moeten bijdragen, bijvoorbeeld door meer belasting te betalen, zoals in Mexico is gebeurd. Castillo weet dat als hij te snel te ver gaat, het leger zal ingrijpen, zoals het al zo vaak heeft gedaan in de bloedige geschiedenis van Peru. Als hij niet ver genoeg gaat, loopt hij het risico dat hij zijn achterban bitter teleurstelt, net als de voormalige linksgeoriënteerde militair Ollanta Humala na zijn verkiezing in 2011. Maar voor het zover is, moet hij eerst nog worden bevestigd als president.