Oekraïne |
24 augustus 2023
Bron: Ilja Tsoekanov 
SputnikNews 24 augustus 2023 ~~~

Op 24 augustus 1991, twee dagen na de ineenstorting van de staatsgreep tegen Gorbatsjov door communistische hardliners in Moskou, riep de Opperste Sovjet van Oekraïne de onafhankelijkheid uit van de USSR. 32 jaar later is het land veranderd in een westerse marionettenstaat. Sputnik vroeg politiek analist Alexander Mercouris hoe en waarom dit gebeurde.

“De Verkhovna Rada van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek besluit: Oekraïne wordt op 24 augustus 1991 uitgeroepen tot een onafhankelijke democratische staat. Na het uitroepen van de onafhankelijkheid zijn alleen de grondwet, wetten, regeringsbesluiten en andere wetgevingsbesluiten van de republiek geldig op het grondgebied van Oekraïne. Op 1 december 1991 wordt een republikeins referendum georganiseerd om de onafhankelijkheidsverklaring te bekrachtigen.”

Dit was de gedeeltelijke tekst van de Oekraïense onafhankelijkheidsakte, die in de wet was opgenomen door Leonid Kravtsjoek, de baas van de Communistische Partij en nu de eerste president van Oekraïne.

Iets meer dan vijf maanden eerder, in het referendum over de status van het land op 17 maart 1991, stemden de Oekraïners met een overweldigende meerderheid (71,5 procent tegen 28,5 procent) voor het behoud van de USSR. In december was 92,25 procent voor onafhankelijkheid en slechts 7,75 procent tegen.

Oekraïne ging de jaren negentig in met misschien wel de meest benijdenswaardige status van alle voormalige Sovjetrepublieken, met een geavanceerde industriële en landbouweconomie die qua omvang en complexiteit in Europa alleen te vergelijken was met Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Oekraïne beschikte over een enorme industriële sector, variërend van zware machinebouw tot vliegtuigbouw en raketten, en over enkele van de rijkste landbouwgronden ter wereld. In tegenstelling tot Rusland, dat ermee instemde de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor het afbetalen van de $100 miljard schuld van de Sovjet-Unie, werd Oekraïne in december 1991 onafhankelijk met een economisch schone lei en een ongehoorde $0 aan buitenlandse schuld.

Drie decennia later is de sociaaleconomische status van het land niets minder dan rampzalig: Oekraïne is nu een van de armste en meest corrupte landen van Europa (zelfs vóór 2022), de economie is bijna volledig afhankelijk van westerse economische hulp en het land kampt met een ongekende demografische crisis (met een huidige bevolking van 36,7 miljoen, tegenover 43,5 miljoen in 2021, en een piekbevolking van 52 miljoen in 1991).

Ook in politiek opzicht is het lot van het huidige Oekraïne niet benijdenswaardig: de regering van Volodymyr Zelensky heeft de voor 2024 geplande verkiezingen geannuleerd , oppositiepartijen verboden en politieke tegenstanders die “banden hebben met Rusland” opgesloten, en de Oekraïens-Orthodoxe Kerk aangepakt, opnieuw vanwege vermeende “Russische banden”.

De staat van dienst van zijn voorgangers was niet veel beter: na de staatsgreep van Maidan in 2014 verdwenen tientallen politieke tegenstanders, werd de grootste pro-Russische oppositiepartij verboden en werd een golf van terreur ontketend in het zuidoosten van het land.

Onafhankelijkheidscrisis in Oekraïne

In de 32 jaar, zeven presidentsverkiezingen en twee door het Westen gesteunde kleurrevoluties sinds 24 augustus 1991 is Oekraïne, in zijn geleidelijke streven om onafhankelijker te worden van zijn Russische “grote broers”, vreemd genoeg steeds afhankelijker geworden van het Westen, tot op het punt dat het het risico loopt zijn soevereiniteit volledig te verliezen.

Alexander Mercouris, veteraan jurist en geopolitiek analist, zegt dat dit zich op een aantal manieren manifesteert, van de militaire sfeer tot het vermogen van Kiev om onafhankelijke diplomatie te bedrijven.

“Het antwoord is ronduit nee”, zei Mercouris tegen Sputnik op de vraag of Oekraïne soeverein is in zijn besluitvorming. Als bewijs hiervoor wees de analist op een bericht in de Amerikaanse media deze week, waarin ingelichte Amerikaanse functionarissen werden geciteerd dat hoge NAVO-functionarissen, waaronder de voorzitter van de gezamenlijke stafchefs van het Pentagon Mark Milley, Christopher Cavoli, de geallieerde opperbevelhebber van de NAVO in Europa, en de Britse chef-staf van defensie Tony Radakin een ontmoeting hadden gehad met de Oekraïense opperbevelhebber Valerii Zaluzhnyi en hem hadden opgedragen de tactiek in het haperende tegenoffensief van Oekraïne te veranderen.

“Generaal Zaluzhnyi had blijkbaar geen andere keuze dan akkoord te gaan. En dit betreft een land in oorlog. En dit is een kwestie van een land in oorlog. Het wordt verondersteld zichzelf te verdedigen. En toch zien we dat over deze essentiële kwestie, deze absoluut existentiële kwestie voor een land, zijn militaire strategie wordt bepaald door derden, door de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. En dat vertelt ons wie echt de leiding heeft in Oekraïne,” zei Mercouris.

De analist noemde een ander voorbeeld en wees op het ongenoegen van de VS over Zelensky nadat hij afgelopen april telefonisch contact had gezocht met president Xi Jinping van China, enkele maanden nadat Beijing zijn 12-punten vredesplan had gepresenteerd.

“Hij informeerde de Verenigde Staten niet van tevoren. Waarom zou hij? Hij is tenslotte de president van Oekraïne,” merkte Mercouris op. Maar “het bleek dat de Verenigde Staten helemaal niet blij waren met het feit dat president Zelensky op eigen initiatief met de president van China sprak. De Verenigde Staten maakten opnieuw heel duidelijk dat ze niet blij waren met het feit dat president Zelensky, namens Oekraïne, op zijn minst de mogelijkheid overwoog om een Chinese bemiddelaar of afgezant te ontvangen. En in feite hebben de Verenigde Staten elke stap van Oekraïne om een diplomatieke opening naar China na te streven weten te blokkeren. Oekraïne is dus opnieuw in het gareel gedwongen als het gaat om zijn buitenlandse politieke betrekkingen, ondanks het feit dat het van oudsher goede contacten met China had en zeer sterke economische banden met China onderhoudt.”

Wanneer heeft Oekraïne zijn soevereiniteit verloren?

Hoewel Oekraïne in de loop van de decennia geleidelijk zijn status als onafhankelijke mogendheid is kwijtgeraakt, waarbij het proces versnelde na de gekleurde staatsgrepen van 2004 en 2014, denkt Mercouris dat het enige “moment” waarop echt kan worden gezegd dat Kiev “zijn soevereiniteit is kwijtgeraakt”, kan worden teruggevoerd tot het mislukken van de vredesbesprekingen met Rusland in Istanbul in april 2022.

“Er was bijna een akkoord bereikt door beide partijen, door de Oekraïners en door de Russen. Daarin stond in feite dat Oekraïne buiten de NAVO zou blijven. Er werden bepaalde voorzieningen getroffen om Oekraïne veiligheidsgaranties te geven. Het regelde ook een soort afzwakking van de Oekraïense aanspraken op de Krim en Donbass. Er viel dus nog ontzettend veel te regelen, maar dat was het moment waarop Oekraïne de keuze had. Het had de onderhandelingen met de Russen kunnen voortzetten. Het had door kunnen gaan en een overeenkomst kunnen bereiken. In plaats daarvan ging het mee in de druk die de Verenigde Staten en Groot-Brittannië het land oplegden,” benadrukte Mercouris.

Het resultaat”, zo merkte de waarnemer op, “was dat Oekraïne zich terugtrok uit de besprekingen en “de laatste kans om zijn betrekkingen met Rusland te herstellen, verknalde, terwijl het accepteerde wat het te horen kreeg, namelijk onbeperkte Westerse hulp”. En vanaf dat moment is Oekraïne in feite een gevangene, een gijzelaar van Amerikaanse en Britse beleidsbeslissingen.”

Mercouris merkte op dat april 2022 “het moment was waarop de Oekraïense leiders een fatale keuze maakten en de onafhankelijkheid en soevereiniteit van hun eigen land weggaven. En sindsdien zitten ze daarin gevangen. En er is echt geen manier, voor zover ik kan zien, dat ze daaraan kunnen ontsnappen.”

De gevolgen van deze keuze zijn wreed en meedogenloos geweest, met honderdduizenden Oekraïense troepen en tienduizenden burgers, waaronder de lang lijdende inwoners van Donbass, die zijn gedood in de gevechten, waaronder meer dan 43.000 Oekraïense troepen alleen al in het tegenoffensief in de zomer.

Een deel van de tragiek van de situatie, volgens Mercouris, is dat het Westen Oekraïne niet eens echt in zijn geledingen wil hebben. In plaats daarvan geeft het hen de vijgenblad “de belofte dat ze op een dag zullen toetreden”, zodat Kiev “afstand blijft nemen van Rusland en dit conflict met Rusland voortzet.

“Als de Westerse mogendheden gewoon tegen Oekraïne zouden zeggen: ‘Er is geen enkele mogelijkheid dat jullie lid worden van de EU, dat staat helemaal niet op de agenda, en er is geen enkele mogelijkheid om lid te worden van de NAVO’, dan zouden de Oekraïners op dat moment natuurlijk een realistischer standpunt kunnen innemen over hun eigen vooruitzichten, en dat zou hen in de richting van een soort verzoening met de Russen kunnen duwen,” zei de analist.

In plaats daarvan is het Westen erin geslaagd om Kiev aan het lijntje te houden met beloften over lidmaatschap van Westerse instituties en “zullen ze daarmee doorgaan zolang dat in hun belang is, wat waarschijnlijk altijd zal zijn. Het is dus een spel waar Oekraïne heel cynisch in verzeild is geraakt en waar het nu in vastzit,” merkte Mercouris op.

Weg naar echte onafhankelijkheid

Mercouris gelooft dat de enige weg naar een echte mate van onafhankelijkheid voor Oekraïne, en zelfs gewoon naar nationale “overleving”, ligt in het nastreven van vrede.

“Met andere woorden, door al die ideeën over toetreding tot de NAVO en de EU opzij te zetten, de geografische positie tussen Rusland en Europa te accepteren, het beste te maken van wat je kunt doen en vrede te sluiten met Rusland. Dat is wat Oekraïne zou moeten doen, “als het echt gaat om de belangen van Oekraïne en de onafhankelijkheid van Oekraïne”, benadrukte de waarnemer.

Helaas, zo merkte Mercouris op, lijkt de huidige generatie Oekraïense leiders niet geïnteresseerd of niet in staat om een dergelijk beleid te voeren, misschien omdat ze zich ervan bewust zijn dat dit hun greep op de macht zou bedreigen.

“Je voelt dat als ze hun bevolking nu met zo’n keuze zouden confronteren, de politieke leiders in Kiev het niet zouden overleven. De Oekraïners zouden zeggen ‘nou, waarom heb je ons op dit pad naar het Westen geleid als je ons nu vertelt dat het voor ons op een ramp is uitgelopen’. Dus in plaats van dat te doen, gaan ze helaas door met de oorlog. En door de oorlog voort te zetten, brengen ze niet alleen de onafhankelijkheid van Oekraïne in gevaar, maar ook de vooruitzichten voor het voortbestaan van het land na de oorlog zelf. Dit is dus een tragedie.

Het is een tragedie voor een land en het is het resultaat van slechte beslissingen die in veel landen zijn genomen. Maar ik moet zeggen ook in Kiev zelf. En ik moet ook zeggen… dat de Oekraïense politici, de politieke leiders die aan de macht kwamen in Oekraïne nadat het land onafhankelijk was geworden, nooit opgewassen waren tegen de uitdagingen die het creëren [en] opbouwen van een nieuw land van hen vroeg. Dus namen ze de verkeerde beslissingen. En Oekraïne betaalt daar nu de prijs voor,” vatte Mercouris samen.

Topfoto: De eerste president van Oekraïne Leonid Kravchuk (L) applaudisseert voor de Amerikaanse president Bill Clinton (R) tijdens een persconferentie in het Witte Huis in Washington, DC, op 4 maart 1994. © AFP 2023 / ROBERT GIROUX