Bolivia |
2020-07-18
Bron: Forrest Hylton,
London Review of Book 3 juli 2020
Portside 18 juli 2020 ~~~

De Bolviaanse staatsgreepregering van president Jeanine Añez, die verdeeld is, in diskrediet gebracht en met verkiezingen op stapel, verkondigt in de media samenzweringstheorieën over haar vijanden, de regering en het maatschappelijk middenveld, die allemaal bedoeld zijn om mogelijkheden te scheppen om haar tegenstanders te kunnen vervolgen.

Door Forrest Hylton

Toen ik afgelopen november verslag uitbracht over Bolivia, hadden de militairen recentelijk tientallen burgers afgeslacht, voornamelijk van Aymara afkomst. Vrienden van mij in La Paz waren ondergedoken of in ballingschap. De staatsgreepregering van Jeanine Añez voerde een openlijke oorlog tegen journalisten en leden van de (Beweging voor Socialisme) MAS, de partij van Evo Morales, die Bolivia sinds 2006 had geregeerd. Toen het leger, met steun van Brazilië en de VS, Morales omverwierp en Añez aan de macht bracht, beweerde ze dat het haar enige taak was om binnen 90 dagen toezicht te houden op nieuwe verkiezingen. MAS heeft nog steeds een parlementaire meerderheid.

De verkiezingen waren gepland voor 3 mei, maar Añez stelde ze uit onder het mom van de pandemie. Ervan uitgaande dat ze doorgaan zoals gepland op 6 september, zal de MAS-kandidaat, Luis Arce, die in de meest recente enquête 33 procent van de stemmen haalde, waarschijnlijk winnen, misschien zelfs in de eerste ronde, net zoals Morales in de eerste ronde van oktober jongstleden won. De beschuldigingen van verkiezingsfraude zijn sindsdien vals gebleken, maar ze dienden hun doel, namelijk het verwijderen van Morales uit de macht. Als MAS in de eerste ronde opnieuw wint, zal Boliviaans rechts niet alleen worden ontmaskerd als racistisch, corrupt en gewelddadig, maar ook als verdeeld en onbekwaam.

De goedkeuringsgraad van Añez steeg kortstondig tot bijna 70 procent in mei, nadat de regering directe contante betalingen aan de armen had gedaan. Het is sindsdien gedaald tot 46 procent, en er is geen reden om te veronderstellen dat dit zich zou vertalen in een verkiezingsoverwinning. Volgens opiniepeilingen die in maart zijn gehouden, was ze op 17 procent, één punt achter de centrumrechtse kandidaat Carlos Mesa, die in 2019 tweede werd in Morales. Chi Hyun Chung, een conservatieve arts zonder ervaring in de politiek, zal de evangelische stemmen claimen, maar stond op minder dan 4 procent. Luis Eduardo Camacho, de fascistische opstoker die de staatsgreep in Santa Cruz in samenwerking met de Brazilianen leidde, heeft enkele punten gehaald, maar hij zal de uiterst rechtse stemming splitsen.

Campagne voeren is niet toegestaan tot 7 augustus, maar de kiesraad beraadt zich momenteel over de vraag of Añez heimelijk campagne voert onder dekking van de pandemie. Hoe dan ook, tenzij zij en Mesa hun krachten bundelen, lijken haar kansen om de tweede ronde te halen minimaal.

Ze probeert daarom Arce te versperren en MAS als politieke partij te verwijderen. De rechtse oppositie – die gevestigd is in de tropische laaglanden van het oosten, waar de agro-business, financiën en gaswinning geconcentreerd zijn, met centristische buitenstaanders als Mesa in de hooglanden – voerde deze ‘Keystone Cops routine’ (van ongeloofwaardige slechterikken) uit tijdens de periode met Morales als president (2006-19), en is daarmee doorgegaan sinds zijn verdrijving. De steun van de VS en Brazilië heeft dit basiskenmerk van de Boliviaanse politiek nog niet veranderd; en de paranoïde stijl van extreem rechts heeft zijn macht in het land niet vergroot.

Hoewel tientallen van haar eigen ambtenaren betrokken zijn geweest bij corruptieschandalen, waaronder een minister van Volksgezondheid die op prijsafspraken voor ademhalingsapparaten betrapt werd, strooit Añez – net als Bolsonaro en Trump – samenzweringstheorieën over vijanden, de overheid en het maatschappelijk middenveld, in de media. Volgens deze samenzweringstheorien, volgen hun ‘vijanden’ de richtlijnen van Morales en beramen ze haar omverwerping door middel van terrorisme en drugshandel in samenwerking met Peruanen en Colombianen (laat staan dat Colombiaanse guerrilla’s minder dan een schaduw zijn, van wat ze ooit waren).

Dergelijke theorieën tasten elke resterende geloofwaardigheid van het regime aan, maar versterken de mogelijkheid om potentiële tegenstanders te vervolgen. In april werden enkele tientallen mensen gearresteerd en in mei, na het uitbreken van protesten in het zuidelijke district van Cochabamba en El Alto, de overwegend inheemse stad die over La Paz uitkijkt, vaardigde Añez een decreet uit dat de regering in staat zou stellen een strafrechtelijke aanklacht in te dienen tegen iedereen die verdacht wordt van het verspreiden van informatie die de volksgezondheid in gevaar zou kunnen brengen. Het was nominaal gezien een reactie op de pandemie, maar het was ook bedoeld om tegenstanders te intimideren. De hoge VN-commissaris voor de mensenrechten vroeg de Boliviaanse regering het decreet te wijzigen; Añez annuleerde het de volgende dag. In samenwerking met het DEA (US Drug Enforcement Agency), een organisatie die Morales uit het land had verbannen, heeft de drugsbestrijdingspolitie (FELCN) de operaties opgevoerd. Ze zijn vooral actief in de Chapare-laaglanden van Cochabamba, waar Morales in de jaren negentig van de vorige eeuw opkwam als nationaal politiek leider onder de Quechua-sprekende vakbonden van de boerengemeenschap.

Toch is het onwaarschijnlijk dat Añez, met de uit controle geraakte Covid-19, die de kwetsbare gezondheidsinfrastructuur van Bolivia aan het wankelen brengt, het nog veel langer zal volhouden, of een eventuele tweede ronde in 6 september zal maken (tenzij Mesa zich terugtrekt en haar steunt). Verdere oproepen aan Bolivianen om te bidden en te vasten zullen op dovemansoren vallen, aangezien er nu meer dan 35.000 bevestigde gevallen zijn (meer dan het dubbele van het aantal op 9 juni), vaak met meer dan 1000 per dag, met minstens 1271 sterfgevallen (ook meer dan het dubbele van het aantal op 9 juni). Deze aantallen zijn waarschijnlijk veel hoger. Een dozijn van Añez’s ambtenaren zijn in quarantaine, waaronder de minister van het presidentschap, Yerko Núñez, die samen met zes andere ministers positief getest is.

In Trinidad, de hoofdstad in Beni, het thuisland van Añez , in het oostelijke laagland, heeft 71 procent van de mensen geen toegang tot sanitaire voorzieningen en heeft 44 procent geen stromend water. De openbare en particuliere gezondheidsdiensten zijn ingestort onder de last van 3075 Covid-19 gevallen. Hetzelfde geldt voor Camacho’s thuisstad Santa Cruz, de economische en politieke krachtpatser van de oostelijke regio. Drie dagen na de heropening van de afdeling dreigden de artsen 24 uur lang in staking te gaan omdat er op één dag 734 nieuwe gevallen verschenen, wat het totaal van de afdeling op meer dan 20.000 gevallen bracht, met 506 doden.

In Cochabamba, de poort van de westelijke hooglanden naar de oostelijke laaglanden zijn 3744 gevallen en worden de begrafenisdiensten overweldigd en de openbare begraafplaatsen overspoeld, met 221 doden. Medisch personeel ging in staking om zich te laten testen na de dood van een medewerker. Mensen wachten thuis met hun doden, soms wel vier dagen. La Paz is beter, al is dat nauwelijks merkbaar. Landelijk gezien is 60 procent van de IC’s en 80 procent van de beademingsapparatuur privé, dus de meeste Bolivianen konden zich geen behandeling veroorloven, zelfs niet als ze het zouden kunnen vinden zonder van kliniek naar kliniek te hoeven dwalen, zoals nu het geval is. Geen van de Boliviaanse buurlanden is in staat om te helpen, aangezien alles behalve Paraguay er veel slechter aan toe is, en Argentinië weigert de regering van de staatsgreep als legitiem te erkennen. Volgens de Wereldbank zal de Boliviaanse economie in 2020 met 3,4 procent krimpen, de slechtste prestatie in 36 jaar.

Gezien de omvang van de ramp in Bolivia en de vernietiging van de rechtsstaat onder Añez is het onduidelijk of zelfs een MAS-overwinning in de eerste ronde in september – verre van gegarandeerd – de huidige impasse kan doorbreken. De common ruïne van de strijdende klassen(1) lijkt waarschijnlijker.

Topfoto: Senator Jeanine Añez roept zichzelf uit tot president van Bolivia op 12 februari 2020 en belooft verkiezingen in 90 dagen. Na een uitstel zijn er nu verkiezingen gepland voor 6 september, Ho/ El Deber / AFP.

Forrest Hylton doceert geschiedenis en politiek aan de Universidad Nacional de Colombia-Medellín.

(1) Zie redaktionele noot onderaan het voorgaande essay van Forrest Hilton, d.d. 19 november 2019

Verwante artikelen in dit Nederlandstalige archief: