Latijns Amerika |
3 juli 2024

Bron: Andrea Lobo WorldSocialistsWebsite 27 juni 2024 ~~~

De Boliviaanse president Luis Arce heeft woensdag een nieuw militair opperbevel benoemd in de nasleep van een mislukte militaire staatsgreep door de voormalige commandant van het leger, Gen. Juan José Zúñiga.

In een van de kortstondigste pogingen in de lange geschiedenis van Bolivia’s staatsgrepen, verliepen er iets meer dan vier uur tussen Zúñiga’s aankondiging van zijn poging om de regering omver te werpen en zijn arrestatie om 19.00 uur (lokale tijd).

Op dinsdag zette Arce generaal Zúñiga uit zijn functie omdat hij had gedreigd om voormalig president Evo Morales aan te houden als deze een nieuwe termijn zou ambiëren bij de verkiezingen in augustus 2025.

Een dag later leidde Zúñiga honderden zwaarbewapende soldaten met bedekte gezichten om het voormalige regeringspaleis Palacio Quemado, dat grenst aan het nieuwe gebouw in de hoofdstad La Paz, te omsingelen.

Op het Plaza Murillo voor het paleis verklaarde Zúñiga: “Er komt een nieuw kabinet van ministers, er zullen zeker veranderingen zijn, maar onze staat kan zo niet doorgaan. We willen ons vaderland terugwinnen.”

Een pantservoertuig werd vervolgens tegen de poorten van het Palacio Quemado gereden en de soldaten vielen het binnen met geweren en schilden.

In het gebouw beval Arce Zúñiga tevergeefs om de troepen te laten vertrekken.

Protesten en een algemene staking waren uitgeroepen door Arce, zijn ministers, Evo Morales en het belangrijkste vakbondsorgaan, de Boliviaanse Arbeiders Centrale (COB). Honderden demonstranten begonnen zich te verzamelen rond het Plaza Murillo om de zwaarbewapende soldaten te laten ” Wegwezen!”.

Morales wees op berichten dat er sluipschutters rond Plaza Murillo waren geplaatst als bewijs dat de coup van tevoren was voorbereid.

Hoewel de aard van de overeenkomst – en de concessies – in de komende dagen en weken duidelijk zullen worden, stemde een dominante factie van het leger ermee in om de gekozen president Arce aan de macht te houden, vooralsnog.

Arce mocht terugkeren naar het hoofdkwartier van de regering, het Grote Huis van het Volk, en tijdens een televisieceremonie een nieuw militair opperbevel benoemen. De nieuwe topcommandant, generaal José Wilson Sánchez, betrad vervolgens het podium en beval alle gemobiliseerde troepen terug te keren naar hun kazernes.

Zúñiga reed terug naar het militaire hoofdkwartier in één van de acht pantservoertuigen die deelnamen aan de muiterij en de troepen ontruimden het plein, waarbij ze traangasgranaten achter zich gooiden.

Er werd een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Zúñiga, die vervolgens werd vastgehouden terwijl hij op live televisie beweerde dat het allemaal een “zelfcoup” was geweest, gepland door Arce zelf om zijn populariteit te verbeteren.

Op donderdagochtend werden Zúñiga en zijn vermeende mede-samenzweerder vice-admiraal Juan Arnez Salvador, het voormalige hoofd van de marine, formeel beschuldigd van terrorisme en gewapende opstand.

Zúñiga was aangesteld door Arce, die hem onlangs omschreef als “de generaal van het volk”, een echo van soortgelijke verklaringen van Salvador Allende in de aanloop naar zijn eigen omverwerping in 1973. Het valt nog te bezien of Bolivia het Chileense patroon volgt, waar een mislukte staatsgreep diende als een generale repetitie voor de echte staatsgreep, die een militaire dictatuur oplegde die doordrenkt was van bloed.

De explosieve context voorafgaand aan de couppoging

Het mislukken van de couppoging markeert een nieuwe fase in de economische en politieke crisis die Bolivia in zijn greep houdt in de aanloop naar de verkiezingen van 2025. De belangrijkste oorzaken zijn de escalaties naar een derde wereldoorlog onder leiding van het VS-imperialisme tegen Rusland en China en de dieper wordende crisis van het wereldwijde kapitalisme.

Morales en de MAS werden voor het eerst verkozen in 2005 – en opnieuw in 2009, 2014 en 2019 – na een reeks volksprotesten tegen ongelijkheid, waaronder de “Cochabamba wateroorlog” in 2000 en de “aardgasoorlog” in 2003, die vijf presidenten ten val brachten. Met de hulp van pseudo-linkse organisaties kanaliseerde Morales de protesten achter zijn verkiezing.

Profiterend van een hausse in de olie- en andere grondstofprijzen, voerde de regering Morales-MAS gedeeltelijke nationalisaties van olie en mineralen en beperkte verhogingen van de sociale uitgaven uit die resulteerden in een verlaging van het armoedecijfer van 61% in 2005 naar 36% in 2023, terwijl de winsten voor wereldwijde bedrijven toenamen en er tijdig betalingen werden gedaan aan het wereldwijde financiële kapitaal. Het BBP van het land verdrievoudigde.

Maar al in 2014 reageerde de regering-Morales op het einde van de grondstoffenhausse, die vooral was veroorzaakt door de Chinese groei, met bezuinigingsmaatregelen om de snel groeiende staatsschuld terug te betalen. Dit bracht de sociale verbeteringen tot stilstand en ging gepaard met repressie door de politie tegen protesten van de arbeidersklasse.

Omdat ze geen vertrouwen meer hadden in zijn vermogen om de oppositie te onderdrukken, steunden delen van de Boliviaanse oligarchie en het Amerikaanse imperialisme een militaire staatsgreep die Morales, slechts twee weken na de verkiezingen van oktober 2019, ten val bracht op basis van valse beschuldigingen van verkiezingsfraude.

Een massale opstand tegen de staatsgreep, geconcentreerd in de stedelijke centra van El Alto, rond La Paz, werd brutaal neergeslagen door het leger en de politie met talrijke slachtpartijen.

Niet in staat om de oppositie de kop in te drukken en geconfronteerd met een verslechterende wereldwijde economische situatie, waaronder de COVID-19 pandemie, besloot het coupregime onder leiding van Jeanine Áñez om verkiezingen uit te schrijven in oktober 2020 en de MAS opnieuw aan de macht te laten komen onder Luis Arce, een voormalige minister van Morales.

In de afgelopen twee jaar echter, te midden van de aanhoudende pandemie, het uitbreken van de VS-NAVO-oorlog tegen Rusland in Oekraïne en de escalerende economische oorlog onder leiding van de VS en de voorbereiding op een militair conflict tegen China, werd de crisis van de burgerlijke heerschappij in Bolivia alleen maar erger.

In deze context zijn de belangrijkste mineralen van het land, vooral de grootste lithiumvoorraden ter wereld, een belangrijk doelwit geworden in de opkomende herverdeling van de planeet tussen de grootmachten.

Tegelijkertijd beginnen de gas- en oliereserves van het land uitgeput te raken en levert intensievere exploratie geen significante resultaten op. In de maanden vlak voor de laatste couppoging had het land te kampen met tekorten aan brandstof en dollars.

Een daling van 75% in de prijs van lithium in het afgelopen jaar, voornamelijk door de lager dan verwachte vraag naar elektrische voertuigen en de economische oorlogstarieven tegen China, verslechterde de economische vooruitzichten van Bolivia explosief.

Als reactie op deze crisis werd de MAS verscheurd door een rivaliteit tussen Arce en Morales over de controle over de partij en de presidentskandidatuur van 2025. Beide facties hebben maandenlang beschuldigingen geuit over ongrondwettelijkheid, corruptie, toenadering tot extreem-rechts en Amerikaans imperialisme en “soft-coup”-voorbereidingen. Morales deed oproepen voor grote wegblokkades waardoor de bevoorrading van brandstof en andere goederen sterk verslechterde.

Afgelopen december bepaalde het Grondwettelijk Hof dat Morales zich niet herkiesbaar mocht stellen in 2025, hoewel een congres met tienduizenden aanhangers in Villa Tunari op 10 juni zijn kandidatuur bekrachtigde.

Een belangrijke factor in deze conflicten binnen de heersende klasse is het krijgen van een deel van de opbrengsten van toekomstige lithiumprojecten. In april werd Alberto Echazú, een bondgenoot van Morales en zijn sleutelfunctionaris die verantwoordelijk is voor het opstarten van de lithiumindustrie, gearresteerd op beschuldiging van het goedkeuren van contracten die schadelijk zijn voor de staatsfinanciën, terwijl Morales de zoon van Arce heeft aangeklaagd voor het sluiten van corrupte deals met Elon Musk. Al deze beweringen zijn onduidelijk en worden niet gestaafd door sterke bewijzen.

De gebeurtenissen van woensdag werden echter direct voorafgegaan door discussies over een MAS “Eenheidscongres” en een opschorting van demonstraties die door Morales worden gesteund.

De bondgenoot van Morales en voormalig minister van Binnenlandse Zaken Carlos Romero zei eerder deze maand: “De voormalige president Morales doet er alles aan om een sociale mobilisatie in toom te houden, er zijn sociale mobilisaties van allerlei aard, voor dollars, voor brandstof, voor de verhoging van de prijzen van het gezinsmandje; dat de economische crisis nog eens toeneemt is wat we niet willen.”

Een ontmoeting op 11 juni tussen Arce en de Russische president Vladimir Poetin in Moskou leidde tot de aankondiging van een partnerschap om de Boliviaanse lithiumproductie te “industrialiseren” vanaf 2025 door de staatsbedrijven Yacimientos de Litio Bolivia (YLB) en de Russische Uranium One Group.

Tegelijkertijd hebben Chinese bedrijven de hoofdrol gespeeld in de ontwikkeling van lithiumprojecten in Bolivia, terwijl de haven van Chancay in Peru, die in november wordt geopend, naar verwachting het transport van Boliviaanse mineralen naar China aanzienlijk zal vergemakkelijken.

Er was ook een overeenkomst om Russische olie te importeren, gezien de onrust onder consumenten en werkgeversgroepen in de transportsector over tekorten. Op 14 juni zette Arce het leger in bij benzinestations in het hele land om toezicht te houden op de aankopen, ogenschijnlijk om hamsteren en smokkel te voorkomen. Bolivia geeft jaarlijks meer dan 1 miljard dollar uit om brandstofimport te subsidiëren.

Uren voor de staatsgreep bereikten de werkgevers in de transportsector echter een akkoord met de regering waarbij geplande wegblokkades langs belangrijke snelwegen en grensovergangen, uit protest tegen de belastingen en de tekorten aan brandstof en dollars in de economie, werden geannuleerd.

Hoewel de Amerikaanse media, extreem rechts in Bolivia en bondgenoten van Morales geloof hebben gehecht aan de bewering van een “zelfcoup” en deze mogelijkheid niet onmiddellijk kan worden uitgesloten, wijzen de context en de gebeurtenissen voorafgaand aan de couppoging erop dat het Amerikaanse imperialisme de belangrijkste kracht is die Arce ten val wil brengen.

Omdat Washington er niet in slaagde om een marionettenregime van de VS te krijgen tijdens de staatsgreep van 2019, is het erop gebrand om te proberen de rol van het leger te vergroten, de politiek naar rechts te duwen en de controle over de natuurlijke rijkdommen van Bolivia veilig te stellen tegenover zijn rivalen, vooral China.

In de week voor de couppoging beschuldigde de regering Arce de Amerikaanse ambassade van samenzwering tot een coup, wat Washington ontkende. De Boliviaanse minister van Economie verklaarde vorige week dat de tekorten en de recente protesten deel uitmaakten van “een zachte coup tegen de economie” die werd beraamd op de Amerikaanse ambassade.

Dinsdag verklaarde de couppleger Zúñiga in een interview met El Deber na zijn ontslag: “Ons vaderland wordt opnieuw aangevallen door interne en externe vijanden die uit zijn op verdeeldheid, destabilisatie en haat onder de Bolivianen om de controle te krijgen over natuurlijke hulpbronnen ten gunste van bekrompen belangen en machtsgroepen die reageren op het caudillismo.” Dit is een nauwelijks verholen verwijzing naar de concurrentie tussen facties van de heersende klasse over lithium.

Tijdens de staatsgreep zelf eiste generaal Zúñiga de vrijlating uit de gevangenis van de leiders van de fascistische staatsgreep van 2019, waaronder Jeanine Áñez, de fascist Luis Fernando Camacho en militaire functionarissen – allemaal nauw verbonden met Washington.

Het is verdacht dat de Amerikaanse ambassade in Bolivia pas een verklaring publiceerde na de arrestatie van Zúñiga, en meer dan vijf uur nadat de staatsgreep werd gelanceerd, door op X te schrijven: “We verwerpen elke poging om de gekozen regering omver te werpen en eisen respect voor de grondwettelijke orde.”

Het Zuid-Amerikaanse land met 12 miljoen inwoners heeft in de twee eeuwen sinds de afscheiding van Spanje 36 militaire staatgrepen meegemaakt. Het was ook betrokken bij 12 oorlogen tegen buurlanden en andere conflicten waardoor het land ingesloten raakte en meer dan de helft van zijn oorspronkelijke grondgebied verloor.

Bolivia is een casestudy van het falen van de kapitalistische heersende klasse in achtergebleven economische landen die hun onafhankelijkheid van het imperialisme of democratische regeringsvormen veilig willen stellen, hoe radicaal de pretenties van de heersende burgerlijke partijen ook zijn.

Naarmate de democratische vormen van heerschappij in de ontwikkelde kapitalistische landen afbrokkelen en het fascisme en de wereldoorlog dichterbij komen, verandert Latijns-Amerika in een slagveld voor de controle over vitale hulpbronnen en markten. De Verenigde Staten reageren steeds openlijker met militaire middelen om het groeiende economische gewicht van hun rivalen af te buigen.

Topfoto: Bolivia’s president Luis Arce met Gen. Juan José Zúñiga op de Dag van het Leger in december 2022. [Foto: Min. Defensa Bolivia].

Gerelateerd (berichten in het subarchief Latijns Amerika en Cariben):