Oekraïne |
9 juni 2022
Bron: Von Dagmar Henn, 
RTde 8 juni 2022 ~~~

Het is enigszins in de vergetelheid geraakt dat Vladimir Selensky in februari met Oekraïense atoombommen had gedreigd. Nu was er een bevestiging van hoe concreet deze dreiging was. Tientallen tonnen bruikbaar materiaal liggen opgeslagen in Zaporozhye.

Door Dagmar Henn

Het Iraanse nucleaire programma haalt opnieuw de krantenkoppen. Iran bezit 18 keer meer verrijkt uranium dan is toegestaan, beweert der Welt in een recent artikel. Tot de invoering van het laatste sanctiepakket tegen Rusland was Iran het land met de meeste sancties ter wereld: de voornaamste reden daarvoor was zijn nucleaire programma, omdat Iraanse kernraketten een onmiddellijke bedreiging voor Israël zouden vormen.

De besprekingen over deze sancties tegen Iran zijn momenteel weer aan de gang. De Iraanse verrijkingstechnologie wordt gebruikt voor de werking van civiele kerncentrales, hetgeen uitdrukkelijk is uitgesloten van het non-proliferatieverdrag, dat sedert 1968 van kracht is. Dit verdrag moest het aantal staten met kernwapens beperken tot de staten die er op dat moment al over beschikten: de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, China en de Sovjet-Unie.

Een aantal andere staten heeft sindsdien echter kernwapens ontwikkeld: Israël, India, Pakistan en Noord-Korea. Het oorspronkelijke doel, het voorkomen van de verspreiding van kernwapens, is derhalve niet bereikt; evenmin heeft de vermindering van het arsenaal van de oorspronkelijke vijf staten ooit plaatsgevonden, zoals in het verdrag werd beoogd. De enige staat op het pad naar de ontwikkeling van kernwapens die dit niet heeft nagestreefd was Zuid-Afrika.

Niettemin – 191 staten hebben deze overeenkomst ondertekend. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het voorkomen van de proliferatie van kernwapens nog steeds als een bindend doel in het internationale recht wordt beschouwd.

Waarom is dit allemaal belangrijk? In een video van enkele dagen geleden heeft Gonzalo Lira de aandacht gevestigd op een verklaring die tijdens het WEF in Davos is afgelegd door Rafael Mariano Grossi, directeur-generaal van de IAEA, de Internationale Organisatie voor Atoomenergie, die belast is met het toezicht op het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens. Het is te vinden in de opname van het evenement op minuut 6:50.

“En vooral nu, zoals u wellicht weet, proberen we terug te keren naar de kerncentrale in Zaporozhye, de grootste kerncentrale van Europa. Zes kernreactoren, 30.000 kilo plutonium, 40.000 kilo verrijkt uranium, en mijn inspecteurs hebben geen toegang.”

Welnu, zou je zeggen, het gebied staat onder Russische controle, en Rusland heeft voldoende kernkoppen en nucleair materiaal. Maar het explosieve karakter van deze verklaring heeft daar niets mee te maken. Het is explosief in verband met Oekraïne, of, om preciezer te zijn, in verband met de legitimiteit van het Russische militaire optreden.

In de Sovjet-Unie bevonden zich kernwapens in alle delen van het land, ook in de Oekraïense Sovjetrepubliek. Na het einde van de Sovjet-Unie waren het, interessant genoeg, de VS die aandrongen op een regeling waarbij slechts één kernmogendheid zou overblijven, en niet verscheidene. Op de een of andere manier was het voor hen beangstigend om politiek onvoorspelbare nieuwe staten te zien die met kernwapens waren uitgerust. Oekraïne bezat plotseling het op twee na grootste nucleaire arsenaal ter wereld.

Op 5 december 1994 werd het Memorandum van Boedapest ondertekend, waarin Wit-Rusland, Oekraïne en Kazachstan zich ertoe verbonden de kernwapens op hun grondgebied aan Rusland over te dragen. Dit is gebeurd. Terzelfder tijd ondertekenden zij om in de toekomst niet naar het bezit van kernwapens te streven.

Het is niet gemakkelijk om het materiaal voor kernwapens te verkrijgen. Dat komt omdat de elementen die daarvoor nodig zijn, hetzij uranium-235 (U-235) hetzij plutonium-239 (Pu-239), in de natuur slechts in minieme sporen in pekblende voorkomen. In het geval van uranium moet de isotoop die geschikt is voor bommen van de andere worden gescheiden door gebruik te maken van hun licht verschillende massa’s en worden verrijkt. In het geval van plutonium, waarvan de langstlevende isotoop (Pu-244), die in de natuur kan worden aangetroffen in sedimenten op de bodem van de zee, een halveringstijd van 80 miljoen jaar heeft, moeten de andere isotopen (waaronder het bomwaardige Pu-239 in aanzienlijke hoeveelheden) eerst vrijwel uitsluitend door middel van een nucleair proces worden geproduceerd en vervolgens per isotoop worden gescheiden.

Verrijking is ook nodig om een normale kernreactor voor energieproductie te laten werken. Er moet immers genoeg uranium in een vat zitten om een kettingreactie op gang te brengen. Een langzamere kettingreactie is echter voldoende om een reactor te laten werken, terwijl kernwapens afhankelijk zijn van de “kritische massa” die leidt tot een zeer plotselinge kettingreactie waarbij alle energie van het proces in één keer vrijkomt. Ze vereisen dus een hoge zuiverheid van materiaal. Maar er is niet veel van nodig. Voor uranium-235 bedraagt de kritische massa 49 kilogram, voor plutonium-239 slechts 10 kilogram. Dit zijn de cijfers die men moet relateren aan de 30.000 en 40.000 kilo in Zaporozhye.

In zijn video herinnert Lira aan de schermutselingen die plaatsvonden in de buurt van de fabriek in Zaporozhye en vermoedt hij nu dat deze actie, waarbij Oekraïense duikers een administratief gebouw van de fabriek kapot schoten, bedoeld was om steun van buitenaf te krijgen om de site weer onder Oekraïense controle te brengen; bovenal om toegang te krijgen tot het genoemde materiaal.

Om dit te begrijpen, moet men iets verder teruggaan. Op de Veiligheidsconferentie van München in februari van dit jaar hield Selensky een toespraak waarin hij verklaarde dat Oekraïne zich niet langer gebonden voelde door het Memorandum van Boedapest. De enige krant in Duitsland die over deze niet geheel onbelangrijke verklaring berichtte was de Berliner Zeitung. Selensky zei met betrekking tot het overleg dat Oekraïne had geëist, dat indien dit “niet plaatsvindt of niet leidt tot concrete garanties voor de veiligheid van onze staat, Oekraïne terecht van mening zal zijn dat het Memorandum van Boedapest niet werkt en dat alle besluiten van het pakket van 1994 op losse schroeven zijn gezet”.

Bij het overleg waarover hij sprak zouden het VK, de VS en Rusland betrokken zijn geweest, maar het was op dat moment al duidelijk dat dit niet zou plaatsvinden, een feit waarvan zowel Selensky als zijn toehoorders zich bewust waren. De verklaring was dus niets meer dan een aankondiging dat Oekraïne kernwapens zou verwerven. En niet alleen werd deze verklaring niet in de media vermeld, zij lokte ook geen enkele reactie uit van de aanwezige westerse politici. Allemaal afkomstig uit staten die het non-proliferatieverdrag hadden ondertekend.

Op een of andere manier hadden ze moeten reageren, toch? Er gaan weliswaar stemmen op om de verdragskwaliteit van het Memorandum van Boedapest in twijfel te trekken, maar de volledige titel van dit document is “Memorandum betreffende veiligheidsgaranties in verband met de toetreding van Oekraïne tot het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens”. Oekraïne is toegetreden tot het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens, zodat de verklaring van Selensky evenzeer een aankondiging was van het verbreken van dit verdrag, waarvan de kwaliteit nergens in twijfel wordt getrokken. Andere landen, zoals Iran, worden met sancties opgezadeld terwijl zij niet eens in de buurt komen van het overtreden ervan.

In het Westen willen de mensen graag een beetje draaien. Het Memorandum van Boedapest werd hoe dan ook gebroken door de hereniging van de Krim met Rusland, omdat het de veiligheid van de Oekraïense grenzen waarborgt. Deze stap van de Krim was echter het resultaat van een intern, en niet van een extern politiek proces. Geen enkele garantie van buitenaf kan voorkomen dat een staat zelfs maar een deel van zijn grondgebied prijsgeeft, en het idee dat een dergelijke ontwikkeling van buitenaf kan worden teruggedraaid is absoluut illusoir. Als dat wel het geval was geweest, had het alleen door Oekraïne zelf kunnen worden teruggedraaid, door een dienovereenkomstige beleidswijziging. Maar uit de manier waarop de Minsk-akkoorden werden afgehandeld, bleek duidelijk genoeg dat het Oekraïne van vandaag daar totaal niet toe in staat is.

Maar wat betekende deze aankondiging? In ieder geval betekende het iets heel anders dan het zou hebben betekend als bijvoorbeeld Tanzania of Indonesië hadden aangekondigd het Non-Proliferatieverdrag te willen verbreken. Het verschil ligt enerzijds in het materiaal, waarvan Grossi het bestaan bevestigde, en anderzijds in de toegang tot de nodige raketten of overeenkomstige technologie.

In het geval van Oekraïne zou de ontwikkeling van eigen kernwapens, omdat het materiaal en de ervaring met rakettechnologie voorhanden waren, geen kwestie van 25 jaar zijn geweest (zo lang heeft Pakistan erover gedaan om de ontwikkeling van Indiase kernwapens in te halen), maar hooguit van maanden. En meer dan dat – er is de mogelijkheid van “vuile” bommen; dit zijn bommen die geen kettingreactie teweegbrengen maar alleen nucleair materiaal verspreiden met conventionele middelen; in het geval van plutonium, een stof die niet alleen stralingsschade veroorzaakt maar ook zeer giftig is. Het maken van een vuile bom die Donetsk of zelfs Belgorod kan bereiken, zou een kwestie van dagen zijn.

De laatste vraag om het gevaar van deze aankondiging te beoordelen is of de huidige Oekraïense regering kan worden vertrouwd om een dergelijke bom te gebruiken. Op een Tochka U-raket als draagraket, bijvoorbeeld.

Hoe dan ook, als je kijkt naar de Oekraïense oorlogsvoering in de Donbass in de afgelopen acht jaar, kun je het niet met zekerheid uitsluiten. Wie met zoveel volharding mensen bombardeert die hij zogenaamd naar zijn eigen staat wil terugkrijgen, kan er ook op vertrouwen dat hij voor zo’n bombardement een vuile bom gebruikt. Zelfs als het op lange termijn het gebied waar het inslaat vervuilt.

Selensky had in februari duidelijk kenbaar gemaakt dat hij gestopt moest worden. Hij streefde precies dat na wat zelfs de VS nog in het midden van de jaren negentig trachtten te voorkomen – kernwapens in een politiek onstabiele situatie in handen van onvoorspelbare mensen. Dit is het soort situatie dat zou kunnen dreigen als de VS als staat uiteen zouden vallen, of dat in de jaren 2000 in Rusland had kunnen dreigen als de staat zich niet opnieuw had gestabiliseerd. In feite is het iets wat alle naties van de wereld evenzeer zouden moeten proberen te voorkomen.

Zelfs indien Selensky het niet zo had bedoeld, indien hij alleen maar had willen provoceren, zijn de technische realiteiten van dien aard dat het in geen geval kon worden genegeerd. Maar het Westen bleef erover zwijgen. Later werd zelfs niet nagegaan of hij zich bewust was van het risico dat hij op het spel zette. Hoe kan men dit stilzwijgen anders interpreteren dan als stilzwijgende goedkeuring?

En welke andere consequentie zou mogelijk zijn geweest dan de consequentie die Rusland feitelijk heeft getrokken? Oekraïne sanctioneren? Dat zou pijn hebben gedaan als het uit het Westen was gekomen. De gaskraan dichtdraaien? Dat is niet mogelijk vanwege de klanten aan de andere kant van de lijn. Wachten en zien?

Het is goed dat Grossi’s verklaring weer in herinnering heeft gebracht hoe concreet deze dreiging was. Er zijn bedreigingen die niet kunnen worden genegeerd.