Afrika |
10 augustus 2023
Bron: Esther Yiadom 
peoplesdispatch 10 augustus 2023 ~~~

De Ghanese journalist Esther Yiadom kijkt naar de verschillende sociale, economische en geopolitieke beweegredenen achter de coup in Niger

Na de militaire machtsovername in Niger van de regering onder leiding van Bazoum op 26 juli, is er bezorgdheid ontstaan over de levering van uranium omdat de EU en vooral Frankrijk grotendeels afhankelijk zijn van uranium uit het land voor hun kernreactoren en voor medische doeleinden. Uit gegevens van Euratom blijkt dat Niger in 2022 de op één na grootste uraniumleverancier van de EU was, toen het alleen al 2 975 tU (oftewel 25,4%) aan de EU leverde. Het niet aan zee grenzende land werd gevolgd door Canada, dat 2 578 tU (22,0%) leverde, en Rusland, dat datzelfde jaar 1 980 tU (16,9%) leverde. Kazachstan was de grootste leverancier met 3.145 tU (26,8%). Andere landen leverden samen 5,2%.

De machtsovername door de junta heeft tot nu toe geleid tot sancties en oorlogsdreigingen van regionale en internationale blokken, maar dat kwam niet onverwacht.

Ten eerste heeft het regionale blok ECOWAS, dat momenteel wordt geleid door de Nigeriaanse president Bola Tinubu, gedreigd met het met geweld inzetten van soldaten om de junta uit de weg te ruimen en de grondwettelijke orde te herstellen als Bazoum’s presidentschap niet voor 6 augustus is hersteld.

ECOWAS heeft Niger ook zware economische sancties opgelegd en de lidstaten opgedragen de land- en luchtgrenzen met het arme land te sluiten. Niger is voor ongeveer 70% van zijn stroomvoorziening afhankelijk van Nigeria, maar dat land heeft de toevoer inmiddels stopgezet als onderdeel van de sancties. Tinubu heeft ook schriftelijk toestemming gevraagd aan zijn senaat om soldaten in te zetten om de democratie in Niger te herstellen als de coupplegers recalcitrant zijn.

De Centrale Bank van West-Afrikaanse Staten (BCEAO) heeft een geplande obligatie-uitgifte van 30 miljard CFA-Frank (gelijk aan 51 miljoen USD) door Niger stopgezet. Benin heeft daarnaast aangegeven dat er mogelijk vertraging optreedt in de uitvoering van een door PetroChina gesteund exportpijplijnproject dat geacht wordt het Agadem-olieveld in Niger te verbinden met de haven van Cotonou in Benin. De regering van Benin heeft echter volgehouden dat grenssluitingen door ECOWAS-leden geen invloed zullen hebben op de aanleg van de pijpleiding.

De Wereldbank heeft ook een opschorting van uitbetalingen aan Niger aangekondigd. De VS en Frankrijk hebben besloten hetzelfde te doen en dit kan het door land ingesloten Niger voor honderden miljoenen dollars aan hulp in gevaar brengen.

In reactie hierop heeft de leider van de coup, generaal Abdourahamane Tchiani, verklaard dat hij niet zal buigen voor enige druk om de afgezette president Bazoum weer aan te stellen en waarschuwde hij alle blokken om zich te onthouden van de interne aangelegenheden van het land. Hij bekritiseerde de sancties als illegaal en onmenselijk en riep zijn landgenoten op zich klaar te maken om hun land te verdedigen. Ondertussen hebben Burkina Faso en Mali, die ook buurlanden van Niger zijn en momenteel onder het bewind van een militaire junta staan, ECOWAS gewaarschuwd dat elke militaire interventie in Niger neerkomt op oorlog in alle drie de landen.

Frankrijk, Italië en Duitsland zijn begonnen met het evacueren van hun burgers uit Niger. De VS hebben ook een gedeeltelijke evacuatie van hun ambassade bevolen. Senegal en Ghana onderzoeken momenteel de mogelijkheden om hun burgers te evacueren.

Op dit moment heeft Niger zijn luchtruim gesloten nadat de coupplegers de deadline van ECOWAS hebben getrotseerd ondanks de dreiging van een militaire interventie.

Korte achtergrond: externe factoren

Niger heeft een levendige burgerlijke democratie, maar is opgezadeld met een vreselijke interne politiek. Bij de laatste verkiezingen streden bijvoorbeeld 30 presidentskandidaten mee, wat leidde tot de verkiezing van Mohamed Bazoum. De regerende PNDS-Tarayya (de partij van Bazoum) werd ervan beschuldigd eenzijdig de leden van de Onafhankelijke Nationale Commissie (CENI), het orgaan dat belast is met het organiseren van verkiezingen in Niger, te hebben gekozen. De oppositie uitte haar bezorgdheid, maar de PNDS-regering was doof.

De oppositiepartij MODENFA/FA boycotte daarom de verkiezingen en zo verergerde deze situatie het interne politieke geweld in het land. Het Constitutionele Hof verbood Hama Amadou toen om mee te doen aan de verkiezingen van 2020. Er was een reeks protesten van activisten uit gemeenschappen tegen de politieke spanningen die werden gecreëerd door de PNDS-regering. Sommige activisten werden gearresteerd en gevangen gezet voor hun politieke standpunten.

Daarnaast is een groot deel van Niger onbestuurbaar geworden door een groot probleem van opstanden en onveiligheid. Er zijn vier grote opstandelingengroepen actief in Niger. De eerste is de jihadistische groepering die de veiligheid in het land blijft bedreigen door escalerende gewelddadige aanvallen, vooral in het westen en zuidwesten van Niger. Boko Haram is ook zeer actief in de regio’s Diffa en Bosso. Islamitische Staat (IS) blijft voor spanningen zorgen in het zuidoosten. Al-Qaeda en ISIL zijn actief in het westen. Ook in het noorden van Niger zou een coalitie van al-Qaeda loyalisten bekend als Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM) en IS ongeveer 2.000 strijders hebben.

Om deze kwestie van jihadisme en andere opstanden in het land aan te pakken, gaf de regering-Bazoum er de voorkeur aan om niet-statelijke gewapende groepen in te zetten als aanvulling op het nationale leger. Opnieuw werd er onverdraagzaam gereageerd op alle vormen van afwijkende publieke opinie, protesten en kritiek op de regering, in die mate dat internetgebruikers die antiregeringsstandpunten op sociale mediapagina’s plaatsten soms werden vervolgd. Daarom hebben de soldaten die deelnamen aan de staatsgreep verklaard dat een van hun redenen de verslechterende veiligheidssituatie in het land was.

De economie van Niger is afhankelijk van de periferie en zeer instabiel. Het heeft een meerpartijenrepubliek die is gemodelleerd naar Frankrijk. De uitvoerende macht wordt uitgeoefend door zowel de president, die fungeert als staatshoofd, als de premier, die fungeert als regeringsleider. De wetgevende macht ligt ook bij zowel de Nationale Vergadering als de regering. De rechterlijke macht oefent gezag uit over constitutionele kwesties. Hoewel de rechterlijke macht onafhankelijk zou moeten zijn van zowel de uitvoerende als de wetgevende macht, wordt ze meestal beschuldigd van corruptie en haar vatbaarheid voor inmenging van de uitvoerende macht. Kortom, geen van de overheidstakken, zelfs de rechterlijke macht niet, wordt door de burgers voldoende vertrouwd. Ze worden beschuldigd van corruptie en medewerking aan machtsmisbruik door de heersende klasse ten nadele van vakbondsleden, politieke activisten en gewone burgers.

Bovendien heeft Niger al lange tijd te kampen met een vreselijke economische situatie en wordt het ondanks zijn rijke hulpbronnen meestal gezien als een van de armste landen ter wereld. Dit is een van de belangrijkste factoren die tot de staatsgreep hebben geleid. Er is veel werkloosheid en analfabetisme. In 2018 was de alfabetiseringsgraad in een uitgestrekt en dichtbevolkt land als Niger 35%. Hoewel basisonderwijs verondersteld wordt gratis en verplicht te zijn, hebben de meeste kinderen deze toegang niet omdat er geen scholen beschikbaar zijn en ook de wegen naar sommige beschikbare scholen niet begaanbaar zijn met motorvoertuigen. Enkele van de gevolgen hiervan zijn weinig werkgelegenheid voor de jeugd, veel kinderarbeid in de mijnen en kinderhandel. Het gevaarlijkste gevolg is dat opstandelingen radicaliseren en ontevreden jongeren rekruteren voor geweld.

Naast de interne omgevingsfactoren die hierboven zijn uitgelegd, speelt er ook een zeer belangrijke geopolitieke factor mee. Niger beschikt over enorme uraniumvoorraden die landen als Frankrijk, China en de VS nodig hebben voor hun kernwapens. Het land is ook rijk aan steenkool, tin, ijzererts, goud en ruwe olie. Het lijdt dan ook geen twijfel dat er machtige buitenlandse belangen in het spel zijn die leiden tot een geopolitieke strijd om het land.

Sommige landen hebben er militaire bases gevestigd, niet in het belang van de gewone mensen in Niger, maar om hun eigen regeringsbelangen en de controle over de rijke minerale reserves, vooral uranium, veilig te stellen en te beschermen.

Frankrijk alleen al heeft ongeveer 1.500 troepen verspreid over verschillende militaire bases. De Airlit, Tamou en Tagora uraniumertsreserves worden ontgonnen door de Société des Mines de l’Air (SOMAIR). SOMAIR is gedeeltelijk eigendom van de Franse multinational ORANO, die een belang van ongeveer 63,4% in de reserves heeft.

Frankrijk blijft de reden voor het inzetten van troepen in Niger uitleggen als hulp om de onveiligheid in de Sahelregio te bestrijden. Na vele jaren is er echter nog steeds sprake van onveiligheid, spanningen en geweld. Dit heeft geleid tot een gebrek aan ontwikkeling en verslechterende economische omstandigheden in het land. Het niet beteugelen van de aanvallen heeft geleid tot een groeiend anti-Frans sentiment onder de mensen, niet alleen in Niger, maar ook in Mali en Burkina, die allemaal buurlanden zijn.

Directe aanleiding

Met de omgevingsfactoren die politieke instabiliteit in de hand werken, was de intentie van de afgezette president Bazoum om het leiderschap van de presidentiële garde te veranderen een belangrijke onmiddellijke oorzaak van de staatsgreep in Niger. Met andere woorden, er waren berichten dat de leider van de staatsgreep op het punt stond ontslagen te worden. Bazoum is er ook vaak van beschuldigd autocratisch te zijn en onverdraagzaam tegenover afwijkende politieke meningen.

Topfoto: In Niamey, de hoofdstad van Niger, zijn massale demonstraties gehouden ter ondersteuning van de staatsgreep.

Esther Yiadom is journalist in Ghana en lid van de West-Afrikaanse Volkerenorganisatie (WAPO).

Gerelateerd (berichten in dit archief):