Bron: venezuelanalysis.com, 12 augustus 2019 ~~~
Olie heeft in meerdere delen van de planeet talloze conflicten en enorm geweld veroorzaakt. De gangbare geopolitieke zienswijze op ‘zwart goud’ heeft fundamenteel de nadruk gelegd op vormen van imperialistische overheersing – voornamelijk door de Verenigde Staten van Amerika – over de regeringen van het Zuiden, de landen die deze grondstof bezitten.
Olieconflicten hebben echter meer dan één dimensie.
Ze willen niet alleen proberen zich deze strategische hulpbron toe te eigenen, maar eerder een hele wereld eromheen gebouwd, een wereld die zich nu in een diepe crisis bevindt en die de opkomst van nieuwe conflictscenario’s aantoont.
Venezuela is hier duidelijk aan onderworpen. Van hieruit kunnen ten minste vier, sterk met elkaar verweven dimensies van olieconflicten worden benadrukt:
- Geopolitieke rivaliteit en conflicten die voortvloeien uit de oliebeschavingscrisissen, de wereldwijde energiecrisis of de “nieuwe realiteit van olie” (‘Oil’, 2nd edition 2017, Bridge en Le Billon);
- De geschillen over de controle over de Venezolaanse petro-staat;
- Geschillen over de oliewinsten;
- Territoriale problemen en lokale conflicten die voortkomen uit olie-exploitatie veroorzaakt door de sociaal-ecologische, economische en culturele impact van de industrie.
We worden geconfronteerd met een complex web van conflicten waarin deze vier factoren tegelijkertijd worden gezien.
De ineenstorting van het olierijke Venezuela is in de eerste plaats het duidelijkste wereldwijde symptoom van de crisis van de koolwaterstofbeschaving. Ten tweede toont het de multidimensionale afbraak van de fundamentele factoren die dit model van de hedendaagse samenleving hebben ondersteund, en ten derde stookt het bestaande conflicten op terwijl het nieuwe tot ontploffing brengt, waarvan vele niet direct verband houden met olie. Deze nieuwe conflicten kunnen gaan over goud, biomassa, land, water, enz, en zijn uiteindelijk conflicten die mensen ervaren in de dagelijkse realiteit van hun leefomgeving, die verder gaat dan de eenvoudige olie-geopolitiek van de VS versus Venezuela.
Dit netwerk van conflicten voedt en verergert op zijn beurt de crisis en brengt ons in een zeer gevaarlijke historische spiraal die op de korte en middellange termijn de minimale voorwaarden voor vrede en overleven drastisch bedreigt.
Het conflict in Venezuela is als zodanig diep en complex.
Hoewel beslissend, gaat deze crisis verder dan de sancties tegen de Venezolaanse economie door de regering van [Amerikaanse president Donald] Trump of het geschil over de controle van de uitvoerende macht tussen [Venezolaanse president Nicolas] Maduro en de coalitie van [zelfverklaarde “interim” President ‘Juan] Guaido. Als je het op deze manier ziet, kun je de diepte van deze crisis en de geschillen begrijpen.
Venezola’s milieuconflicten in olie-geo-ecopolitiek
Ondanks zijn uiterlijk is het hele netwerk van olieconflicten niet alleen gebaseerd op economie; het gaat niet alleen om de toe-eigening van “strategische natuurlijke hulpbronnen” of de inkomsten uit de koolwaterstoffenindustrie.
In essentie is deze hedendaagse vorm van oliekapitalisme gebaseerd op de koloniale / patriarchale overheersing van de natuur die enorme spanningen en tegenstrijdigheden in de reproductie van het leven veroorzaakt. Het systeem heeft een dramatische invloed op vitale ecologische cycli (met klimaatverandering als een van de meest gevoelige problemen die daaruit voortvloeien), en het decimeert de ecosystemen en bestaansmiddelen van miljoenen mensen, waardoor de mogelijkheden van overleven op de planeet in gevaar komen.
Nu de geo-economische conflicten in de wereld (waarvan veel gewapend) verergerd zijn, vooral in gebieden die rijk zijn aan koolwaterstofreservaten, is de sociale weerstand ter verdediging van de natuur en plaatsen geïntensiveerd, met Latijns-Amerika als een goed voorbeeld.
Afgezien van wereldwijde mobilisaties voor klimaatverandering, kunnen we het verzet zien van campesino in Tariquía (Bolivia), Shuar en Achuar inheemse bevolking in het Ecuadoraanse Amazonebekken en Kichwa-gemeenschappen en organisaties in Loreto (Peru) tegen de anti-frackcampagnes in Colombia en de verdediging van het Yasuní-park in Ecuador.
In Venezuela is er duidelijk een internationaal geschil over het beheer van de winning van [hulpbronnen], dat woeste proporties bereikt die sinds de tijd van de Gomez-dictatuur van het begin van de twintigste eeuw niet meer gezien waren.
Er moet echter ook rekening mee worden gehouden dat met het fiasco van de extractieve economie, het sociale en politieke geschil over de toe-eigening van de oliewinsten aan belang heeft verloren. Dit heeft ook geleid tot de toename van informele extractieve economieën die grotendeels gericht zijn op de directe controle van hulpbronnen (goud, diamanten, coltan, hout, beschermde soorten, enz.), Land en territorium, exponentieel intensiverende en versterkende geschillen en de impact op natuur, waardoor nieuwe conflicten ontstaan.
Tegelijkertijd maakt de ineenstorting van de olie-economie de Venezolaanse petro-staat kwetsbaarder.
Dit vergemakkelijkt niet alleen verschillende vormen van imperialistische / neokoloniale interventie – voornamelijk uit de Verenigde Staten – in zijn zoektocht naar de toe-eigening van middelen, maar ondermijnt ook de historische bestuursmechanismen van het land op basis van de selectieve verdeling van olie-inkomsten, waardoor het hiervoor genoemde beleid steeds gewelddadiger wordt.
Op deze manier vermengen geopolitieke, lokale economische en ecologische conflicten zich met grote intensiteit.
Enkele illustratieve voorbeelden hiervan zijn de sancties van de Amerikaanse regering tegen Venezolaanse olie, die voor een groot deel bijdragen aan het streven van de Bolivariaanse regering naar de goudmijn-industrie. Dit, bij afwezigheid van private en publieke investeringen, wordt uitgevoerd in samenwerking met informele mijnbouwactiviteiten die bestaan in een zeer grijs gebied tussen wettigheid en illegaliteit. Deze informele mijnbouw maakt gebruik van kwik en andere milieu-verwoestende praktijken.
Onstuimige inflatie, die de waarde van de Bolivar-valuta verpulvert, stimuleert ook de groei van illegale goudwinning, een hulpbron die in verschillende delen van het land als valuta wordt gebruikt.
De ineenstorting van olieprijzen heeft ook gevolgen gehad voor de investeringen in en het onderhoud van het nationale waterdistributiesysteem, waardoor voor miljoenen mensen zeer ernstige problemen met de toegang tot water ontstonden.
De hegemonische crisis die begon met de dood van Chávez in 2013, en die de concurrentie tussen bepaalde belangen en de corruptie dramatisch stimuleert, is een factor geweest in de opkomst van ‘niet-metaalachtige mijnen’ bestaande uit corrupte overheidssectoren, die ecosystemen aantasten en micro-plunderingen genereren.
Ook heeft de evolutie van het Colombiaanse conflict in de periode van “vredesakkoorden” en de situatie na de overeenkomst geleid tot de toename van de mobilisatie van guerrilla over de grens met Venezuela, samenvallend met territoriale geschillen over natuurlijke hulpbronnen.
Ten slotte heeft de klimaatverandering aanzienlijke effecten op waterbassins en hebben invloed op de toegang tot water in veel gemeenschappen in het land. De lijst met voorbeelden kan worden uitgebreid.
Ons argument is dat het vandaag, meer dan ooit, zinloos is om deze gelokaliseerde milieuconflicten te begrijpen zonder rekening te houden met het feit dat ze deel uitmaken van een veel groter netwerk van conflicten. Maar aan de andere kant is het niet logisch om alleen te focussen op de geopolitieke interstate geschillen met de Verenigde Staten in de hoofdrol, die alle andere vormen van neokoloniale operaties, het web van onderwerping, territoria, tegenstrijdigheden, weerstanden en waarderingen verbergen, in neerwaartse richting, die in lijn liggen met dit web van conflicten.
Het is ook niet gepast om de gevolgen van de crisis van dit specifieke petro-kapitalisme, die de matrix vormen van conflicten die we vandaag de dag ondervinden, te negeren of te kleineren. Deze veelzijdige, inherente zienswijze is hoe wij de geo-ecopolitiek van olie begrijpen.
Is er ruimte voor de utopie van een radicale ecologische democratie?
De veelheid van geschillen en de overlevingsstrategie die in Venezuela heerst, creëren een scenario dat de mogelijkheden van een populaire, soevereine en ecologische transformatie beperkt en inperkt.
Het scenario is open en biedt ook opties voor het ontstaan van nieuwe gevoelsmatige beoordelingen en processen. Het is echter raadzaam om de situatie niet met een romantische blik te bezien, maar eerder om meer uit te gaan van de motieven, druk en redenen achter deze worstelingen die op hun eigen manier hun zelfbeschikking, hun middelen van bestaan en hun eigen natuurlijke invulling verdedigen .
De uitdagingen zijn enorm, temeer als je kijkt naar de nauwe relatie tussen olie en geweld. Het is niet genoeg voor ons om het imperialisme op te benoemen en te veroordelen, dat gretig plannen maakt die betrekking hebben op ons leven. We moeten ook waarschuwen voor wat er wordt uitgebroed in onze territoria die zich aanpassen, waardoor verbindingen achter onze rug worden gelegd, waarbij een dicht-bij-huis vorm van neokolonialisme ontstaat, die tegelijkertijd wereldwijd, nationaal en lokaal is. Het is een fundamentele taak om ons leven te verdedigen.
Emiliano Teran Mantovani is een socioloog en lid van de Venezolaanse Observatorium voor Politieke Ecologie. Hij is ook geassocieerd onderzoeker bij CENDES (UCV) en maakt deel uit van de Working Group on Development Alternatives georganiseerd door de Rosa Luxemburg Foundation.
Topfoto: De rookwolk van de olie raffinaderij (Lacomunidadpetrolera.com)