Bron: Roger D. Harris MLtoday 9 januari 2023 (EN) cubanismo op 27 januari 2023 (NL) ~~~
ROGER D. HARRIS
LONGREAD: Een uitgebreide politieke analyse van Latijns-Amerika, de ‘roze golf’, de krachtsverhoudingen met Washington, …. door Roger D. Harris die verbonden is aan de 38 jaar oude mensenrechtengroep Task Force on the Americas.
In 2023 is het 200 jaar geleden dat de Monroe Doctrine werd ingevoerd. Dit imperiale fiat geeft de VS het eenzijdige gezag om in te grijpen in de aangelegenheden van soevereine staten op het westelijk halfrond en om elke andere macht uit te sluiten in wat wordt gezien als de achtertuin van Washington. Twee eeuwen later staat de doctrine voor een wankele toekomst.
Aan het begin van het nieuwe jaar was het neoliberale model voor regionale ontwikkeling in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied in diskrediet geraakt. Het socialistische model ligt onder vuur en het sociaal-democratische model stuit op ongunstige omstandigheden.
Paradoxaal genoeg moeten de problemen waartegen de progressieve bewegingen protesteerden en die hen aan de macht brachten, nu door hen worden opgelost, eenmaal aan de macht en dat in een tijd van toenemende economische nood. Antonio Gramsci’s observatie uit 1930 karakteriseert de huidige toestand treffend: “De crisis bestaat juist uit het feit dat het oude sterft en het nieuwe niet geboren kan worden; in dit interregnum verschijnt een grote verscheidenheid aan ziekelijke symptomen.”
Wispelturige Amerikaanse hegemonie
Afgelopen juni vaardigde de Amerikaanse president Joe Biden zijn imperiale oproep uit voor een hemisferische “democratie-top” in Los Angeles, maar hij nodigde Nicaragua, Venezuela en Cuba niet uit. De Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador, bekend onder de afkorting AMLO, nam aanstoot aan het feit dat niet alle landen van ‘Ons Amerika’ waren uitgenodigd. Hij leidde vervolgens een boycot van het event, waardoor de zelfverklaarde wereldleider van de democratie in grote verlegenheid werd gebracht.
Hoe dan ook, de belangrijkste supermacht heeft, in plaats van zich terug te trekken, zijn imperiale fiat uitgebreid tot de hele planeet. Met een overweldigende militaire dominantie – een oorlogsbudget dat groter is dan dat van de negen volgende landen op de lijst – heeft de VS op agressieve wijze het “volledige spectrum van dominantie” over de hele wereld doen gelden.
Van het afdwingen van een “Pax Americana” op grond van de veronderstelling dat een stabiele wereldorde goed is voor het kapitalisme, zijn de VS zelf de belangrijkste provocateur van chaotische toestanden geworden, met name het uitlokken van een confrontatie met Rusland, die zou kunnen escaleren tot een kernoorlog.
Met een overweldigende financiële dominantie heeft de imperiale macht sancties opgelegd aan een derde van de mensheid, waardoor de wereldeconomie in een opkomende recessie terecht is gekomen. Als reactie hierop circuleren voorstellen voor alternatieven voor de dollar. Paradoxaal genoeg is de munt sterker dan ooit in de afgelopen twee decennia, omdat hij wordt gezien als de veiligste bescherming tegen de internationale economische onzekerheid die de VS zelf heeft veroorzaakt.
Nieuwe roze golf
Sinds 2018 zijn de neoliberale regimes in alle grote economieën van Latijns-Amerika in de stembus verslagen. AMLO maakte in juli 2018 een einde aan meer dan 36 jaar neoliberaal bewind in Mexico. Mexico is de tweede grootste regionale economie, de dertiende ter wereld en de tweede grootste handelspartner van de VS.
In Argentinië heeft Alberto Fernández in oktober 2019 Mauricio Macri vervangen. Luis Arce heroverde Bolivia in oktober 2020 nadat een staatsgreep een jaar eerder de linkse Evo Morales ten val had gebracht. In Peru werd Pedro Castillo, een plattelandsonderwijzer van de linkse Perú Libre-partij, in juni 2021 president. Voormalig studentenprotestleider Gabriel Boric zegevierde in Chili in december 2021.
Gustavo Petro werd in juni de eerste linkse president ooit in de Colombiaanse geschiedenis. De voormalige linkse guerrillero, die sindsdien naar centrumlinks is verhuisd, ging in zee met de milieuactiviste vana Afrikaanse afkomst, Francia Márquez. Hun Pacto Histórico kwam voort uit de protestbewegingen van 2019 en 2020. Tegen de wil van de VS heeft de nieuwe regering opnieuw vriendschappelijke betrekkingen aangeknoopt met buurland Venezuela, terwijl de uitvoering van de vredesakkoorden van 2016 met paramilitairen en guerrilla’s wordt voortgezet.
De spectaculaire comeback van Inácio Lula da Silva in Brazilië boven Jair “Trump van de tropen” Bolsonaro in oktober jl. was van internationale betekenis. Brazilië is de grootste economie in de regio en de achtste in de wereld. Lula, zoals hij liefkozend wordt genoemd, was een populaire president van 2003 tot 2010, maar zat tijdens de presidentsverkiezingen van 2018 in de gevangenis als slachtoffer van door de VS gesteunde “lawfare”, om hem het presidentschap te ontnemen.
Lula belooft ambitieuze sociale programma’s voor de armen. Hoewel hij pas op 1 januari 2023 werd ingehuldigd, speelde hij in december al een leidende internationale rol door te pleiten voor regionale integratie. De lessen van Gadaffi en Hoessein negerend, wiens pogingen om de dollar te vervangen met extreme actie werden beëindigd, heeft Lula de “Sur” voorgesteld als nieuwe regionale munt.
In de kleinere landen werd Xiomara Castro een jaar geleden de eerste vrouwelijke president van Honduras. Dit was een bijzonder zoete overwinning voor links, aangezien haar man Manuel Zelaya in 2009 werd afgezet met een door de VS gesteunde staatsgreep. Haar voorganger, Juan Orlando Hernández (JOH), werd onmiddellijk uitgeleverd aan de VS wegens drugshandel, wat onomstotelijk aantoont dat zij een overwinning op een narco-dictatuur heeft behaald. JOH was de laatste van een reeks corrupte coupplegers die de VS de afgelopen twaalf jaar ondersteunden.
Andere ontwikkelingen op links waren onder meer een succesvol referendum voor een nieuwe progressieve gezinswet in Cuba, waarbij huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht worden gelegaliseerd. In Nicaragua, dat zich herstelde van een mislukte, door de VS gesteunde staatsgreep in 2018, heeft de linkse Sandinistische partij afgelopen november de gemeenteraadsverkiezingen gewonnen.
Venezuela’s heropleving
Als leider van het linkse initiatief beleefde Venezuela een heropleving. In november ’21 WONde regerende socialistische partij (PSUV) de regionale en parlementsverkiezingen. De economie, die door de door de VS opgelegde “maximale druk”-sancties in het slop was geraakt, vertoont tekenen van herstel nu de hyperinflatie onder controle is en de olieproductie zich langzaam herstelt.
Juan Guaidó, Venezuela’s zogenaamde “interim-president”, werd in 2019 door Donald Trump gezalfd. Maar vandaag erkennen zelfs het handvol van de meest strakke bondgenoten van Washington, samen met de heer Biden zelf, de facto de democratisch gekozen Nicolás Maduro als president van Venezuela.
Guaidó’s termijn in de Nationale Assemblee liep op 5 januari af en elke fictie over zijn “interim-presidentschap” is voorbij nu zijn eigen extreemrechtse blok hem heeft afgewezen. Helaas kwam dit te laat voor de gevangen Venezolaanse diplomaat Alex Saab. Zijn verzoek om vrijlating onder diplomatieke immuniteit werd op 23 december door een federale rechter in Miami afgewezen, voornamelijk op grond van het feit dat hij was aangesteld als speciaal gezant door een regering die door de VS niet werd erkend.
Multilateralisme
De hele regio neigt naar meer onafhankelijkheid van de “kolos van het noorden” en naar het daaruit voortvloeiende grotere regionale integratie. Collectieve organen, die de VS en hun vazal Canada uitsluiten, worden nieuw leven ingeblazen. UNASUR, CELAC, MERCOSUR en ALBA dateren van de vorige ‘roze golf’ onder leiding van Hugo Chávez uit Venezuela. De visie van Patria Grande(Het Grote Vaderland), het project van Latijns-Amerikaanse eenheid, herleeft.
Veelzeggend is dat China de tweede grootste handelspartner van de regio is geworden, met meer dan twintig staten in de regio die zich aansluiten bij het Belt and Road-initiatief van Peking. Dit biedt een alternatief voor de unipolaire afhankelijkheid van handel met Uncle Sam. Brazilië maakt al deel uit van de BRICS-alliantie met Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Argentinië zal toetreden tot een uitgebreide BRICS+.
China, Rusland en nieuwkomer Iran hebben meer dan een alternatief geboden. Zij zijn een vitale levensader voor de expliciet socialistische staten Nicaragua, Cuba en Venezuela, die in het vizier van het imperialisme liggen.
Opstand tegen het neoliberale model
“Het neoliberalisme is geboren in Chili en hier zal het sterven” was de slogan van de massale demonstraties van 2019-2020 in Chili. Dit was ook het animerende sentiment van de hele huidige ‘roze golf’, die een reactie was op en afwijzing van het in diskrediet gebrachte neoliberale ontwikkelingsmodel. Neoliberalisme wordt ruwweg gedefinieerd als de hedendaagse vorm van zogenaamd vrijemarktkapitalisme.
De anti-neoliberale protesten in Chili leidden tot het presidentschap van Gabriel Boríc en een referendum over de vervanging van de grondwet uit het Pinochet-tijdperk. Dit laatste referendum werd op 4 september door de kiezers met kracht verworpen. En van de huidige groep “roze” presidenten heeft Boríc zijn meer links georiënteerde collega’s bekritiseerd omdat ze “autoritair” zouden zijn, terwijl hij in eigen land te kampen heeft met dalende populariteitscijfers.
De afwijzing van het neoliberale model heeft ook meer uitgesproken niet-progressieve manifestaties voortgebracht met de opkomst van het rechtse populisme, belichaamd door Bolsonaro in Brazilië. De aantrekkingskracht van iemand die zo onaantrekkelijk is als Donald Trump in de VS is een vergelijkbaar voorbeeld. Dergelijke politici spelen opportunistisch in op de weerzin tegen het neoliberalisme door de mislukkingen ervan in verband te brengen met hun meer liberale tegenstanders.
Het schoolvoorbeeld van het falen van het neoliberale model is Haïti. Als trotse thuis van de eerste succesvolle revolutie en slavenopstand in de regio in 1804, heeft Haïti “herstelbetalingen” moeten doen voor de bevrijding van de slaven. Een zware schuld die vooral door de voormalige koloniale macht Frankrijk en de VS is opgelegd, heeft ertoe bijgedragen dat Haïti het armste land in de regio is.
Het beleid onder leiding van de VS heeft de kleinschalige landbouw verder vernietigd en de bevolking verarmd om als goedkope arbeidskrachten voor buitenlandse bedrijven te dienen. De VS hebben tweemaal geholpen bij het plegen van staatsgrepen om de democratisch verkozen president Jean-Bertrand Aristide af te zetten.
Vandaag is de Haïtiaanse samenleving in opstand gekomen en het enige wat de VS kunnen voorstellen is de terugkeer van een multinationale militaire macht. Haïti heeft geen verkozen president, een parlement dat niet bijeenkomt en overheidsdiensten die nauwelijks functioneren: het bewijs dat westerse bevoogding een formule is voor onderontwikkeling.
Socialistisch alternatief belegerd
De huidige opleving van de roze golf was gericht op de electorale arena. Er zijn geen nieuwe socialistische revoluties uit voortgekomen, en er zijn er ook geen in het verschiet. Integendeel, de socialistische staten Cuba, Nicaragua en Venezuela liggen zwaar onder vuur en vechten om te overleven.
Deze staten hebben een aantal van hun sociale programma’s moeten inkrimpen, omdat ze door economische noodzaak gedwongen werden duidelijk neoliberale vormen als “vrijhandelszones” in te voeren. Van de drie landen met expliciet socialistische regeringen heeft alleen Cuba een socialistische economie met centrale planning en met belangrijke economische eenheden die door de staat worden gecontroleerd.
De Amerikaanse hegemonie mag dan wel een steeds brozere basis hebben, er is in de huidige mondiale geopolitieke arena geen tegen-hegemonische macht die vergelijkbaar is met de voormalige Sovjet-Unie en de rol die zij heeft gespeeld bij de bevordering van een socialistisch alternatief. China biedt alternatieve handelsmogelijkheden, samen met een beperkte schuldverlichting, culturele uitwisselingen en hulp bij covidzorg. Maar er is veel meer nodig dan handel alleen om de schadelijke gevolgen van de “hybride oorlogsvoering” van de VS tegen Cuba, Nicaragua en Venezuela te compenseren. De huidige realiteit is dat alle staten moeten deelnemen aan een internationale economie waarin de VS- dollar oppermachtig is.
De desastreuse effecten van de door de VS en haar bondgenoten opgelegde blokkades zijn nog versterkt door de gevolgen van de covidpandemie, gevolgd door dodelijke orkanen, regenval en overstromingen in oktober jl. Als gevolg daarvan hebben alle drie de socialistische landen het afgelopen jaar een ongekend hoge migratiestroom gekend.
Recente aanbiedingen uit de VS van asiel aan Nicaraguanen en Venezolanen en de al lang bestaande Cubaanse ‘aanpassingswet’ (nvdr: die tot voor kort illegaal geïmmigreerde Cubanen in de VS makkelijk werkvergunning gaf) zijn opzettelijk perverse prikkels die de migratie uit de socialistische landen verergerden.
De economische vluchtelingen uit de socialistische landen zijn verschillend van de migranten uit de noordelijke driehoek uit Honduras, El Salvador en Guatemala, die naast economische push-factoren ook bendes, maatschappelijk geweld en onveiligheid ontvluchten. Samen met Mexicanen vormen zij nog steeds het merendeel van degenen die de VS willen binnenkomen.
Grenzen en verplichtingen van het sociaal-democratische model
Vergeleken met zijn nultolerantie tegenover de socialistische staten zijn infiltratie en subversie de strategieën van Washington voor de regionale sociaal-democratieën. Het bestuur in Mexico, Colombia, Brazilië en andere landen is gebaseerd op een onevenwichtig partnerschap. De bezittende klasse controleert, maar staat toe dat een deel van de door de volksklasse geproduceerde rijkdom bij de producenten blijft.
Tijdens de vorige roze golf rond 2008 maakten dergelijke ongemakkelijke afspraken tussen de klassen een dramatische daling van de armoede mogelijk. De meer bevoorrechte sectoren deden het ook goed, zoals de grote en politiek machtige agro-industrie in Brazilië, omdat hoge internationale grondstoffenprijzen beiden tegelijk mogelijk maakten
Deze staten worden nu geconfronteerd met een sterk veranderd internationaal economisch recessieklimaat. Lage rentevoeten in het vorige decennium en vervolgens de noodzaak van nooduitgaven tijdens de covidcrisis moedigden de accumulatie van hoge schuldverplichtingen aan. Schulden moeten nu worden terugbetaald in duurdere dollars in deze wereldwijd inflatoire tijden. De kapitaalvlucht naar westerse banken neemt toe. Onder dergelijke omstandigheden is de uitvoering van sociale programma’s problematischer.
Kortom, de westerse en vooral Amerikaanse overheersing van de financiële wereldorde beperkt de mogelijkheden van de nieuwe roze golf-regeringen om hun economieën met succes te ontwikkelen aanzienlijk. Een bijna monopolie van 96% van de handel van de regio wordt nog steeds in VS-dollars uitgedrukt.
Tegenstromen
Zoals de metafoor van de roze golf impliceert, ebt en vloedt de grote klassenstrijd. President Arce van Bolivia overleefde in oktober een rechtse couppoging. Tegen het einde van het jaar kreeg het progressieve project achtereenvolgens in Argentinië en Peru een terugslag.
De huidige vice-president en voormalig president (2003-2007) van Argentinië, Cristina Fernández de Kirchner, was de belangrijkste kanshebber ter linkerzijde voor de verkiezingen van 2023. Maar op 6 december werd ze veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf wegens corruptie en mocht ze zich niet meer verkiesbaar stellen. Hoewel zij in beroep gaat tegen wat wordt beschouwd als een “rechtse” veroordeling, verwacht rechts een comeback bij de komende verkiezingen. Een enorme schuldenlast en hoge inflatie, opgelopen door de vorige rechtse regering, werd geërfd door de huidige linkse Peronistische regering.
’s Anderendaags werd Lisa Kenna, voormalig CIA-agente en huidig VS-ambassadeur in Peru, alom beschuldigd van het plegen van een parlementaire staatsgreep. De gekozen president van Peru, Pedro Castillo, zit nu gevangen en ongeveer 46 mensen zijn gedood tijdens volksdemonstraties voor hem. Mexico, Cuba, Venezuela, Argentinië, Nicaragua en Bolivia hebben de staatsgreep veroordeeld. De Colombiaanse president Petro gaf commentaar: “De crisis in Peru, de gevangenneming, zonder rechter en zonder verdediging, van een door het volk gekozen president, heeft de rol van de Amerikaanse Conventie in het Latijns-Amerikaanse rechtssysteem ernstig in twijfel getrokken.”
Latijns-Amerikanen zeggen dat er in de VS nooit een geslaagde staatsgreep is gepleegd omdat er geen VS- ambassade in Washington is. Het antwoord op die verdachtmaking van de integriteit van de USA, is dat er met de overname van de Democratische Partij door de neocons (nvdr: neoliberale verkozenen) geen reden is voor een staatsgreep.
De VS-ambassadeurs in Honduras en Mexico waren het afgelopen jaar de meest luidruchtige inmengers in de binnenlandse politiek van hun gastlanden. Ondertussen verwierp Nicaragua preventief de benoemde VS-ambassadeur in Managua, nadat hij tijdens zijn hoorzitting in het congres schaamteloos kritiek had geuit op het land waar hij heen zou gaan.
Bolívar’s profetie
Biden heeft het beleid van Trump voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied voortgezet met slechts een paar cosmetische variaties. De regime-veranderingsmaatregelen voor Cuba, Venezuela en Nicaragua zijn volgens de Cubanen agressiever en effectiever dan ooit tevoren.
En hoe slecht Trumps behandeling van immigranten uit het zuiden van de grens is geweest, dan is die van Biden aantoonbaar nog erger. De speciale gezant van de VS voor het debacle in Haïti is publiekelijk opgestapt uit protest tegen het “onmenselijke” beleid van zijn huidige regering.
Symptomatisch voor de tweepartijenconsensus in Washington was de zogenaamde Bolivar Act, die de sancties tegen Venezuela aanscherpt en op 16 december unaniem door de Amerikaanse Senaat is goedgekeurd. De Amerikaanse wetgeving werd nadrukkelijk cynisch genoemd naar Simón Bolívar, de vereerde leider van de strijd tegen het kolonialisme en voor regionale integratie in Zuid-Amerika.
Dat de imperialisten de naam van Bolívar misbruikten, kan het best worden begrepen in de context van zijn vooruitziende observatie in 1829: “De Verenigde Staten lijken door de voorzienigheid voorbestemd om Amerika teisteren met ellende in naam van de vrijheid.”