oost-Europa |
21 september 2023
Bron: Andrew Korybko 
substack 21 sep 2023 ~~~

Beide partijen bevinden zich in een dilemma waarbij ze geloven dat ze op het niveau van nationale en politieke belangen meer te winnen hebben door de spanningen te laten escaleren dan door als eerste de spanningen te laten de-escaleren. Er is dus een zichzelf in stand houdende cyclus aan het ontstaan, die dreigt te leiden tot een zo drastische verslechtering van hun banden dat de huidige sombere staat ervan binnenkort misschien met weemoed zal worden bekeken.

De onthulling van de Poolse premier Mateusz Morawiecki aan de lokale media op woensdag dat zijn land is gestopt met wapenleveringen aan Oekraïne ten gunste van het bewapenen van zichzelf, laat zien hoe ver de bilaterale banden de afgelopen week zijn gekelderd. Warschau verlengde eenzijdig de beperkingen op de invoer van landbouwproducten door zijn oosterbuur na het verstrijken van de overeenkomst van de Europese Commissie op 15 september om zijn boeren te beschermen, wat Kiev ertoe aanzette om hierover maandag een klacht in te dienen bij de WTO.

Later diezelfde dag suggereerde de Poolse regeringswoordvoerder Piotr Muller dat Warschau’s hulp aan Oekraïense vluchtelingen volgend voorjaar zou kunnen aflopen in plaats van het te verlengen, waarmee hij zinspeelde op een bereidheid om hun handelsgeschil uit te breiden naar andere dimensies. Als dat gebeurt, dan zouden de meer dan anderhalf miljoen Oekraïners die tijdelijk in Polen verblijven ofwel naar huis moeten terugkeren, ofwel naar elders gaan, bijvoorbeeld naar Duitsland. Alles escaleerde dinsdag tot een regelrechte politieke crisis.

De Poolse minister van Europese Zaken Szymon Szynkowski vel Sek waarschuwde onheilspellend dat:

“De acties van Oekraïne maken geen indruk op ons… maar ze maken wel een bepaalde indruk op de Poolse publieke opinie. Dit is te zien in de peilingen, in het niveau van de publieke steun voor voortdurende steun aan Oekraïne. En dit schaadt Oekraïne zelf. We willen Oekraïne graag blijven steunen, maar om dit mogelijk te maken, moeten we de steun van de Polen in deze kwestie hebben. Als we die niet hebben, wordt het moeilijk voor ons om Oekraïne op dezelfde manier te blijven steunen als we tot nu toe hebben gedaan.”

Zelensky maakte vervolgens gebruik van zijn mondiale spreekgestoelte in de AVVN om angst te zaaien over het volgende:

“We werken aan voedselstabiliteit. En ik hoop dat velen van u zich bij deze inspanningen zullen aansluiten. We hebben een tijdelijke zee-exportcorridor vanuit onze havens opgezet. En we werken er hard aan om de landroutes voor graanexport te behouden. En het is alarmerend om te zien hoe sommigen in Europa, sommige van onze vrienden in Europa, solidariteit uitspelen in een politiek theater – een thriller maken van het graan. Ze lijken misschien hun eigen rol te spelen, maar in feite helpen ze een Moskouse acteur op het podium.”

De reactie van de Poolse president Andrzej Duda, die hij deelde met verslaggevers, liet zien hoe beledigd hij was:

“Oekraïne gedraagt zich als een drenkeling die zich vastklampt aan alles wat hij kan… maar we hebben het recht om onszelf te verdedigen tegen wat ons wordt aangedaan. Een drenkeling is extreem gevaarlijk, hij kan je mee de diepte in trekken… de redder kan gewoon verdrinken. We moeten actie ondernemen om onszelf te beschermen tegen het kwaad dat ons wordt aangedaan, want als de drenkeling… ons verdrinkt, zal hij geen hulp krijgen. We moeten dus voor onze belangen opkomen en dat zullen we effectief en vastberaden doen.”

Het was tegen deze achtergrond dat Polen woensdag met spoed de Oekraïense ambassadeur ontbood, waarna Morawiecki later die dag onthulde dat Polen niet langer wapens naar Kiev stuurt. Voordat Oekraïne een klacht over Polen indiende bij de WTO, wat deze snelle opeenvolging van gebeurtenissen in gang zette, kookten de spanningen al enige tijd als gevolg van het mislukte tegenoffensief dat hen ontnuchterde van de wederzijdse waan van een schijnbaar onvermijdelijke overwinning op Rusland.

Deze buurlanden begonnen toen op natuurlijke wijze met elkaar te kibbelen, omdat het volledige scala van hun reeds bestaande meningsverschillen werd aangewakkerd en de bilaterale betrekkingen snel een nieuwe wending kregen. Hun handelsgeschil was slechts het topje van de ijsberg, maar het toonde aan dat elke partij prioriteit begon te geven aan haar tegenstrijdige nationale belangen ten koste van gedeelde politieke belangen. Dit gaf hun samenlevingen het signaal dat het nu weer acceptabel was om de ander met nationalistische uitingen aan te vallen in plaats van zich alleen op Rusland te richten.

Dit alles had echter voorkomen kunnen worden als Oekraïne Polen dankbaar was geweest voor alles wat Warschau de afgelopen 19 maanden voor het land heeft gedaan en niet bij de WTO had geklaagd over de graankwestie. Nog erger was dat Zelensky het taboe doorbrak door uitgerekend zijn Poolse collega, die een van ’s werelds meest russofobe staten in de geschiedenis leidt, ervan te beschuldigen dat hij zogenaamd het Russische geopolitieke werk doet. Hij heeft een rode lijn overschreden en er is nu geen weg meer terug naar hun eerder illusoire wederzijdse vertrouwen.

Verwacht wordt dat de Pools-Oekraïense banden de komende weken nog verder zullen verslechteren, nu de eerste de volgende verkiezingen op 15 oktober nadert, die de regerende “Wet & Rechtvaardigheid” (PiS) partij hoopt te winnen door het thema nationale veiligheid hoog in het vaandel te dragen. Dit verklaart waarom ze de wapenleveranties aan Oekraïne hebben stopgezet in reactie op Zelensky’s belachelijke insinuatie dat Polen een marionet van Rusland zou zijn, en het is mogelijk dat er snel meer van dergelijke betekenisvolle stappen zullen volgen om Oekraïne eraan te herinneren dat het voor zijn overleving schatplichtig is aan Polen.

Met deze berekeningen in het achterhoofd kunnen we met vertrouwen voorspellen dat de Pools-Oekraïense banden op zijn vroegst tot midden oktober zullen blijven kelderen, waarna ze misschien weer zullen opleven als de laatste mediacampagne van het “Burgerplatform” (PO) oppositie erin slaagt om genoeg landelijke kiezers tegen PiS te keren. Het zal een zware strijd voor hen worden, en PiS zou mogelijk een coalitieregering kunnen vormen met de anti-establishment Confederation partij als ze niet volledig worden verslagen, dus de terugkeer van PO naar de macht is niet gegarandeerd.

In dat geval is de kans groot dat de Pools-Oekraïense banden het komende jaar nog verder zullen verslechteren, vooral als PiS gedwongen wordt een coalitieregering te vormen met de Confederatie. De eerste heeft de laatste maanden een hekel gekregen aan Zelensky, terwijl de laatste consequent tegen de leidende rol van Polen was in het voeren van de NAVO-proxy-oorlog tegen Rusland via Oekraïne, wat een verwoestende combinatie voor Kiev zou kunnen betekenen. In zo’n situatie zou alles nog veel erger kunnen worden, en zelfs in een nog sneller tempo.

Zonder PO’s overwinning bij de verkiezingen volgende maand, is de enige andere variabele die dit scenario realistisch gezien kan ombuigen, dat Kiev terugkomt op zijn dreigende WTO rechtszaak en dat Zelensky eindelijk in het openbaar oprechte dankbaarheid toont voor alles wat Polen voor Oekraïne heeft gedaan. Niemand moet daar echter veel hoop op vestigen, omdat hij naar verwachting volgend voorjaar herkozen zal worden en zich zorgen zou kunnen maken dat hij door terug te komen op zijn nieuwe assertieve beleid ten opzichte van Polen de nationalistische stemmen zou kunnen verliezen.

Beide partijen bevinden zich dus in een dilemma waarin ze geloven dat ze meer te winnen hebben op het niveau van nationale en politieke belangen door de spanningen te laten escaleren dan door als eerste de spanningen te laten afnemen. Er is zich dus een zichzelf in stand houdende cirkel aan het vormen, die dreigt te leiden tot zo’n drastische verslechtering van hun banden dat de huidige sombere toestand ervan al snel met weemoed zal worden bekeken. Dit is vooral het geval als Polen in de nabije toekomst zijn sluipende hegemonie over West-Oekraïne openlijker gaat uitoefenen.

Om duidelijk te zijn, de hierboven beschreven opeenvolging van gebeurtenissen is het slechtst denkbare scenario en daarom niet erg waarschijnlijk, maar het kan ook niet worden uitgesloten, aangezien weinigen nog maar een paar maanden geleden konden voorzien hoe ver hun banden zouden afbrokkelen. Het valt niet te ontkennen dat de Pools-Oekraïense betrekkingen een periode van onzekerheid zijn ingegaan die wel eens een tijdje zou kunnen duren, dus beide partijen zouden er goed aan doen om hun samenlevingen voor te bereiden op de mogelijkheid van aanhoudende spanningen, zodat ze zich zo effectief mogelijk kunnen aanpassen aan deze zich ontwikkelende geostrategische realiteit.