geopolitiek,Oekraïne,VS |
10 november 2022

Interview met Mohamed Hassan over de multipolaire wereld

Bron: Mohamed Hassan, Grégoire Lalieu, 
Investig'Action, oktober 2022 (FR)
Eritrea-Tour, 7 november 2022 (NL) ~~~

Landen die weigeren de banden met Rusland te verbreken. Turkse bazen trotseren dreigementen van Washington. Saoedi-Arabië negeert Biden. Het is duidelijk dat de wereld verandert.

Mohamed Hassan helpt ons het duidelijker te zien. De voormalige Ethiopische diplomaat en geopolitiek specialist analyseert de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, die een historisch keerpunt vormt.

Hoe hebben de VS hun invloed verloren? Waarom staat Afrika op tegen de westerse machten? Welke toekomst voor Europa? Welke rol kunnen werkers spelen?

In “The Strategy of Chaos” (“De strategie van de chaos”) sprak Mohamed Hassan over de overgang naar een multipolaire wereld. Elf jaar later maken we de balans op.

Grégoire Lalieu: Buiten Europese Unie lijkt de wereld terughoudend om de Verenigde Staten te volgen in hun economische oorlog tegen Rusland. De OPEC heeft Joe Biden zojuist een klap in het gezicht gegeven door te weigeren de olieproductie te verhogen. Elf jaar geleden sprak u in “De strategie van de chaos” over de overgang naar een multipolaire wereld met enerzijds het verval van het Amerikaanse imperialisme en anderzijds de opkomst van de BRICS (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika).
Is de multipolaire wereld vandaag een concrete realiteit?

Mohamed Hassan: We leven inderdaad in een historisch moment dat het einde markeert van de hegemonie van de Verenigde Staten. Na de val van de Sovjet-Unie was het Amerikaans imperialisme de enige supermacht. Het kon zijn wil opleggen aan de rest van de wereld. Door internationale instellingen zoals het IMF en de Wereldbank die multinationals toestonden de hulpbronnen van het Zuiden te plunderen. Of met militair geweld als regeringen zich verzetten.

Wij herinneren ons dat president Bush na de aanslagen van 11 september zei: “U bent met ons of tegen ons”. De Verenigde Staten begonnen hun oorlog tegen het terrorisme, die in feite een oorlog was om het grote Midden-Oosten opnieuw vorm te geven en hun hegemonie te handhaven. Maar het project werd een fiasco. Vandaag voeren de VS een oorlog bij volmacht tegen Rusland op Oekraïens grondgebied. Biden en zijn team zeggen dezelfde dingen als Bush destijds, maar de rest van de wereld weigert hen te volgen in hun verwoestende beleid.

We hebben President Biden de retoriek van Bush niet horen gebruiken…

Maar in feite is dat wat ze doen. Ze proberen de gelederen achter zich te sluiten om Rusland te isoleren en ze aarzelen niet om degenen die zich tegen hen verzetten te bedreigen. En dat zijn er veel. Vanuit westers perspectief krijgt men de indruk dat de oorlog in Oekraïne een strijd is van “Goed tegen Kwaad”, “Poetin viel Oekraïne binnen omdat hij gek is en het grote Russische rijk wil herstellen”. Daarom moet hij worden gestopt en moeten de Oekraïners worden gered.

Dit idee zou unaniem moeten zijn, maar veel landen houden vast aan hun banden met Rusland. Zaken eerst?

Ten eerste is de wereld buiten het Westen niet misleid over de aard van deze oorlog. In Oekraïne steunden de Verenigde Staten in 2014 een staatsgreep[i] om een democratisch gekozen president omver te werpen, maar wel een die de pech had dicht bij Rusland te staan. Washington plaatste vervolgens zijn pionnen om ervoor te zorgen dat dit strategische land naar het Westen en niet naar het Oosten werd gekeerd. In een uitgelekt[ii] telefoongesprek werd Victoria Nuland zelfs gevraagd naar  over de samenstelling van de Oekraïense regering die op de staatsgreep zou volgen. Wat een democratie! Nuland was destijds bij het ministerie van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk voor Oekraïne. En ze had weinig respect voor haar Europese bondgenoten. In dit telefoongesprek wees de beller erop dat bepaalde keuzes de Europese Unie zouden kunnen beledigen. “Fuck de EU,” antwoordde Nuland.

De Oekraïense autoriteiten voerden vervolgens een repressief beleid tegen Russisch sprekenden in het oosten die de coupregering niet erkenden. Dit escaleerde in een conflict. Neonazimilities waren erbij betrokken. Volgens de Verenigde Naties zijn er 13.000 mensen omgekomen. En de akkoorden van Minsk, waarover Oekraïne en Rusland met hulp van Frankrijk en Duitsland hebben onderhandeld, hebben het conflict niet kunnen beëindigen. Ondertussen heeft de VS Oekraïne overspoeld met wapens. Zij leidde Oekraïense legerkaders op, hield gezamenlijke militaire oefeningen en begon in feite Oekraïne in de NAVO te integreren in afwachting van een formeel lidmaatschap. Noam Chomsky spreekt van een geleidelijke integratie en wijst erop dat het project in september 2021 werd aangekondigd op de website van het Witte Huis[iii].

Na de val van de Sovjet-Unie hadden de Verenigde Staten de Russen beloofd dat de NAVO zich niet naar het oosten zou uitbreiden. Sindsdien heeft de Atlantische alliantie in opeenvolgende golven veertien nieuwe staten opgenomen. Verklaart deze uitbreiding de huidige oorlog in Oekraïne?

Dit is een cruciaal element waarmee in het Westen niet echt rekening wordt gehouden. Elders in de wereld ziet men de dingen anders. “De oorlog had voorkomen kunnen worden als de NAVO acht had geslagen op de waarschuwingen die haar eigen leiders en functionarissen in de loop der jaren hebben geuit, namelijk dat haar uitbreiding naar het oosten zou leiden tot meer en niet minder instabiliteit in de regio”, aldus de president van Zuid-Afrika[iv]. Zelfs in de Verenigde Staten hebben vele prominenten de uitbreiding van de NAVO scherp bekritiseerd. George Kennan, de architect van de Koude Oorlog, noemde het een “tragische vergissing”. “Kunt u zich voorstellen dat een machtig China over 20 jaar een militaire alliantie vormt met Canada en Mexico en Chinese strijdkrachten naar Canadees en Mexicaans grondgebied verplaatst, en dat wij dan verklaren dat dat geen probleem is?” vroeg John Mearsheimer, een van Amerika’s meest vooraanstaande geopolitieke deskundigen, in 2015. Hij voegde er toen aan toe: “Het Westen leidt Oekraïne op het verkeerde pad en uiteindelijk zal Oekraïne volledig worden verwoest.” De laatste Amerikaanse ambassadeur in de Sovjet-Unie zei in 1997 ook dat de uitbreiding van de NAVO “de grootste strategische blunder[v] was sinds het einde van de Koude Oorlog”.

Na de val van de Berlijnse muur wilde Moskou echter uit de logica van het blok breken en constructieve betrekkingen met het Westen nastreven. Maar de VS bleven Rusland als vijand behandelen. Al in 2007 benadrukte Poetin dat de uitbreiding van de NAVO niets te maken heeft met de Europese veiligheid. Hij veroordeelde het als een provocatie om het wederzijds vertrouwen te ondermijnen. “Wij hebben het recht om openlijk te vragen tegen wie deze uitbreiding wordt uitgevoerd,” zei de Russische president[vi]. De Verenigde Staten wisten dat de integratie van Oekraïne een rode lijn was die niet mocht worden overschreden. Vóór het militaire offensief wilden de Russische autoriteiten nog onderhandelen en vroegen zij garanties voor de neutraliteit van Oekraïne. Washington reageerde niet op de eisen van Moskou uit veiligheidsoverwegingen[vii].

Denkt u ook dat de oorlog voorkomen had kunnen worden?

Het had niet alleen voorkomen kunnen worden. Maar het had snel afgelopen kunnen zijn. Feit is dat de VS geen vrede wil. Al in 2019 publiceerde de Rand Corporation, de invloedrijke denktank die dicht bij het Pentagon staat, een rapport met de strategie om Rusland te verslaan[viii]. Het zegt alles: Rusland isoleren op het internationale toneel, binnenlandse protesten aanmoedigen, economische sancties gebruiken om Europa zover te krijgen dat het de invoer van Russisch gas vermindert en vervangt door vloeibaar gas uit de Verenigde Staten. En tenslotte het bewapenen van Oekraïne om “Ruslands grootste externe kwetsbare punt” uit te buiten.

Voor de rest van de wereld bestaat er geen twijfel over dat de oorlog in Oekraïne een Amerikaanse oorlog tegen Rusland is. En de rest van de wereld weigert mee te doen aan Washington’s dodendans. Het verlies aan invloed is duidelijk. De laatste top van Amerika, in juni in Los Angeles, werd door Richard Haass[ix], voorzitter van de Council on Foreign Relations, een referentiepunt binnen het Amerikaanse establishment, omschreven als een “diplomatiek debacle”. Dit is een ontkenning voor Biden die van plan was zijn achtertuin op orde te brengen na de Trump-jaren.

Hetzelfde kan worden gezegd van de Afrikaanse staten ten zuiden van de Sahara die de voormalige Amerikaanse president had omschreven als “shithole countries”. Staatssecretaris Antony Blinken ging er deze zomer heen en maakte er geen geheim van dat hij “de schadelijke invloeden van China en Rusland” op het continent wil tegengaan. Maar de ontvangst was ijzig. De Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken verkoos diplomatie boven oorlog en “drong er bij de Afrikaanse landen, die betrekkingen met China en Rusland wensen aan te knopen of te onderhouden, op aan dit niet te schuwen, ongeacht de aard van deze betrekkingen[x]“. 

Ten slotte wezen veel commentatoren ook op de afnemende invloed van de VS op de top van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten (ASEAN) in Washington in mei. Biden presenteerde zijn Indo-Pacific Economic Framework, maar het handelsinitiatief werd omschreven als een “hamburger zonder rundvlees”[xi].  Voeg daarbij India, een strategische bondgenoot van Washington die weigert Rusland te veroordelen en zijn banden met Moskou lijkt te hebben aangehaald. Of OPEC+, die het verzoek van Biden om de olieproductie te verhogen om de prijzen te verlagen, afwees.

Dit is een belangrijk keerpunt. Historisch gezien is Saoedi-Arabië een nauwe bondgenoot van de Verenigde Staten.

Ja. Het is een verbond dat teruggaat tot het Quincy-pact van 1945 en dat veel verder ging dan olie[xii]. Het feodale Saudische regime was doodsbang voor het Arabische nationalisme, dat verschillende monarchieën in de regio ten val had gebracht en dicht bij de Sovjet-Unie stond. Daarom financierden de Saudi’s de strijd van Washington tegen het communisme in alle uithoeken van de wereld. Hun oliedollars speelden ook een belangrijke rol in de Amerikaanse economie. In ruil daarvoor konden de achterlijke marionetten in Riyad rekenen op de bescherming van de Amerikaanse imperialisten. De spanningen die tussen deze twee landen ontstaan zijn dus verre van triviaal.

Het rapport van de Rand Corporation riep op tot het isoleren van Rusland op het internationale toneel, maar uiteindelijk zijn het de VS die er alleen voor staan. Na de val van de Sovjet-Unie leek haar hegemonie onbetwistbaar. Hoe kunnen we deze omkering verklaren?

Wij leven in een historisch moment dat het verval van het Amerikaanse imperialisme en het failliet van zijn ideologen laat zien. Na de val van de Sovjet-Unie ontwikkelden vele intellectuelen theorieën met hetzelfde doel: de unipolaire wereld die ontstond met het einde van de Koude Oorlog in goede banen leiden en de Amerikaanse hegemonie voor lange tijd handhaven.

Zo schreef de econoom Francis Fukuyama in 1992 een baanbrekend boek waarin hij uiteenzette dat de val van de Sovjet-Unie het “einde van de geschiedenis” [xiii]betekende. De liberale democratie had het gewonnen van andere ideologieën en zou onoverbrugbaar zijn geworden. In dezelfde geest beweerde de filosoof Toni Negri dat het einde van de Koude Oorlog een nieuw tijdperk inluidde, dat van het Imperium[xiv]. De imperialistische mogendheden zouden niet langer oorlog tegen elkaar voeren, maar een vorm van wereldrijk aangaan waarin zij samenwerken, wederzijds gemotiveerd door het streven naar vrede.

De huidige oorlog in Oekraïne herinnert ons eraan dat de geschiedenis nog lang niet ten einde is. Hoe konden zulke invloedrijke denkers zich zo vergissen?

Het waren charlatans. Zij werden tot invloedrijke denkers verheven omdat hun theorieën het gevoel van almacht van de Verenigde Staten en het kapitalisme versterkten. Maar, uitgaande van een zeer slecht uitgangspunt, konden deze denkers alleen maar falen.

Karl Marx toonde aan dat klassenstrijd de drijvende kracht van de geschiedenis is. Meesters en slaven in de oudheid, heren en horigen in de Middeleeuwen, of de bourgeoisie en de arbeidersklasse in het kapitalistische tijdperk… Er zijn altijd uitbuitingsrelaties geweest en sociale klassen waarvan de belangen met elkaar in tegenspraak waren. Deze tegenstellingen hebben geleid tot grote omwentelingen die de loop van de geschiedenis hebben veranderd. In tegenstelling tot wat Fukuyama suggereerde, zijn deze tegenstellingen niet verdwenen met het einde van de Koude Oorlog. Er is nog steeds een klassenstrijd. En zoals we elke dag kunnen zien, is de geschiedenis in volle opmars.

Hetzelfde geldt voor Toni Negri’s Empire. In 1917, midden in de Eerste Wereldoorlog, schreef Lenin een opmerkelijk boek over imperialisme[xv]. Hij legde uit hoe de grote kapitalistische mogendheden ernaar streefden de wereld te veroveren om enerzijds het kapitaal dat zij vergaarden te exporteren en anderzijds gemakkelijk toegang te krijgen tot arbeid en grondstoffen. De koloniën voldeden aan deze eis. De imperialistische machten verdeelden de wereld dus als een taart.

Maar omdat de wereld niet oneindig is, dienden ze oorlog met elkaar voeren om het grootste deel te bemachtigen. Zo kwam de Duitse hereniging laat in vergelijking met andere Europese concurrenten, waardoor Berlijn slechts met kruimels en een gebrek aan koloniën achterbleef om zijn belangrijke economische ontwikkeling voort te zetten. Deze situatie leidde tot de twee wereldoorlogen. Lenins analyse is opmerkelijk, omdat zij laat zien hoe de dynamiek van het kapitalisme, gebaseerd op concurrentie en het streven naar maximale winst, de imperialistische mogendheden ertoe brengt het Zuiden te plunderen en oorlog tegen elkaar te voeren.

Deze dynamiek werkt nog steeds. Het is dus volstrekt illusoir te denken dat de grote kapitalistische mogendheden vreedzaam zullen gaan samenwerken in een wereldrijk als de regels van het economisch model niet worden veranderd. 

Wat was de impact van deze denkers?

Het was een vorm van ideologische oorlogsvoering, intellectueel terrorisme. Het was nodig om het idee op te leggen dat iedereen die de unipolaire wereld afwees, geen kans op overleven zou hebben. Maar niet iedereen deelde hun mening.

Als reactie op Fukuyama ontwikkelde Samuel Huttington bijvoorbeeld zijn theorie van de botsing der beschavingen[xvi]. Hij zei dat de geschiedenis niet voorbij was en dat de tegenstellingen zouden blijven bestaan, maar in een andere vorm. Huttington verdeelde de wereld in verschillende beschavingen, waarbij het Westen de meest geavanceerde en de Islamitische beschaving de gevaarlijkste was. Opnieuw gaat deze theorie voorbij aan de dynamiek van kapitalistische samenlevingen en de klassenstrijd. Huttington zet verder beschavingen neer als monolithische blokken, zonder veel onderlinge verschillen. Westerlingen zijn zo, moslims zijn zo, enz. Dit is een zeer frivole theorie, maar het had een grote impact na de aanslagen van 11 september. De botsing der beschavingen werd gebruikt als propaganda om de oorlogen van Bush en de neoconservatieven te rechtvaardigen, de oorlogen van het “beschaafde” Westen tegen de “barbaren” van de moslimwereld.

In een ander register dacht Zbigniew Brzezinski ook dat de geschiedenis nog niet voorbij was. Als adviseur van president James Carter in de late jaren zeventig was hij de architect van Operatie Cyclone, waarmee de Verenigde Staten de Mujahedin steunden en de Sovjets in het Afghaanse moeras lokten. Dit was de tijd dat Bin Laden en de CIA samenwerkten. Na het einde van de Koude Oorlog schreef Brzezinski een belangrijk boek, “The Grand Chessboard”[xvii]. Daarin legt hij uit dat de meest strategische regio ter wereld Eurazië is. Het concentreert 70% van de wereldbevolking en twee derde van de productie. “Wie Eurazië beheerst, beheerst de wereld”, vatte Brezinski samen. Clinton, Obama, Biden en al deze oorlogszuchtige democraten zijn de ideologische zonen van Brezinski.

Maar de VS maakt geen deel uit van Eurazië…

Geografie is inderdaad een obstakel. Maar niet genoeg om de pretenties van Brzesinki te bedaren. Op het wereldwijde schaakbord stelt hij een lijst op van geopolitieke spelers en spilstaten die de Verenigde Staten onder hun invloed moeten houden om hun hegemonie te behouden. In Europa vinden we bijvoorbeeld Frankrijk, Duitsland, Polen en Oekraïne. “Zonder Oekraïne houdt Rusland op een rijk in Eurazië te zijn”, schrijft Brezinski. Het is gemakkelijk te begrijpen waarom Washington sinds enkele jaren bijzondere belangstelling voor dit land heeft.

Toen Brezinski zijn boek publiceerde, was de Sovjet-Unie echter ingestort. Moskou wilde dichter bij het Westen komen. En, geteisterd door neoliberale “shocktherapie”, was Rusland niet bedreigend. Waar was Brzezinski bezorgd over?

Rusland is een groot land, qua oppervlakte het grootste ter wereld. Het heeft ook veel middelen. Brzezinski wist dat Rusland vroeg of laat een serieuze concurrent zou kunnen worden en de hegemonie van de Verenigde Staten zou kunnen bedreigen. De Russische federatie moest worden aangevallen door de vazalstaten te gebruiken om haar te ontmantelen, net zoals het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog was ontmanteld. Dit zou Rusland hebben achtergelaten als een reeks bananenrepublieken waarvan de hulpbronnen gemakkelijk konden worden gecontroleerd. Brzezinski plande toen om verder te bouwen op Japan en door te gaan met de ontmanteling van China. Dan vallen Afrika en Latijns-Amerika zonder verzet in handen van Washington.

Rusland is verre van ontmanteld en heeft zijn grondgebied zelfs uitgebreid. De economie van China heeft die van de VS ingehaald. Had Brzezinski het ook fout?

Brzezinski had een meer relevante analyse. Maar zijn strategie vergde tijd. En de Verenigde Staten hadden geen tijd volgens de neoconservatieven die begin jaren 2000 met George W. Bush op de voorgrond traden. Deze ideologen van het PNAC, het Project voor een Nieuwe Amerikaanse Eeuw, geloofden dat Washington snel en hard moest toeslaan om zijn hegemonie te behouden. Zo creëerden zij de theorie van het Grote Midden-Oosten.

Stel je voor dat jij de enige waterkraan in je stad beheert. Niemand anders heeft er toegang toe. Huishoudens, bedrijven, winkeliers, boeren… Iedereen moet langs u om water te krijgen. Je zult de koning van je stad zijn, je zult alles kunnen controleren! Nou, de neo-conservatieven ontwikkelden deze theorie met olie. Hun idee was om deze enorme regio, die zich uitstrekt van de Maghreb tot Pakistan, via de Hoorn van Afrika en de Golf opnieuw vorm te geven. Deze regio is bijzonder rijk aan olie en gas. En deze hulpbronnen zijn onmisbaar voor de economische ontwikkeling van de concurrenten van de VS. Daarom pleitten de neocons voor controle over het grote Midden-Oosten om hun rivalen te verzwakken.

De hervorming van het grote Midden-Oosten mocht niet stapsgewijs gebeuren. De neocons vielen Afghanistan en Irak aan. Volgens generaal Wesley Clark, voormalig opperbevelhebber van de NAVO, waren de VS ook van plan Syrië, Libanon, Libië, Somalië, Soedan en Iran[xviii] binnen te vallen.

Al deze landen hebben de afgelopen jaren direct of indirect oorlog gevoerd. Maar Irak was de grootste. Door controle over de oliereserves zouden de VS de prijs per vat laag hebben kunnen houden. De olieproducerende landen, waaronder Rusland, hadden dus bij westerse banken moeten lenen.

Maar het tegenovergestelde gebeurde. De invasie van Irak deed de olieprijzen stijgen. Dit kwam ten goede aan de olieproducerende landen, die hun schulden konden afbetalen, vooral Rusland.

Het was het Iraakse verzet dat de prijzen deed stijgen. Voor de oorlog schommelde het vat ongeveer twintig jaar rond de 25 dollar. Na de invasie van Irak steeg hij gestaag, eerst tot ongeveer 60 dollar en vervolgens tot meer dan 100 dollar vanaf 2007. Andere factoren hebben uiteraard de olieprijs beïnvloed. Maar het falen van het Amerikaanse leger in Irak heeft grote gevolgen gehad en de hegemonistische plannen van de neoconservatieven zijn mislukt.

Toch heeft de VS astronomische bedragen uitgegeven aan deze oorlog. Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz schatte dat de bezetting van Irak 16 miljard dollar per maand kostte, gelijk aan het jaarlijkse budget van de Verenigde Naties[xix]. Washington zou in totaal 3000 miljard dollar hebben uitgegeven. Dit is genoeg om Amerikaanse burgers 50 jaar lang sociale zekerheid te bieden. De VS hebben Irak vernietigd, honderdduizenden mensen gedood en miljoenen anderen ontheemd. Maar ze zijn niet in staat geweest het land of de olie te controleren. Pro-Iraanse krachten kwamen aan de macht na de val van Saddam Hoessein. En buitenlandse bedrijven deelden de olieconcessies, waaronder Chinese en Maleisische bedrijven. De VS kregen niet veel. De oorlog in Irak was een keerpunt. Laten we duidelijk zijn, het Iraakse verzet heeft de loop van de geschiedenis veranderd. 

Heeft het de komst van de multipolaire wereld bewerkstelligd?

Ja, omdat de crisis in de Verenigde Staten acuter werd terwijl de concurrenten zich konden ontwikkelen. Dankzij de stijgende energieprijzen kon Rusland zijn schulden betalen en zijn economie reorganiseren. Het had een lange weg afgelegd. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie onderging Rusland een neoliberale “shocktherapie” die de ontwikkeling van het land moest stimuleren, maar een verwoestend effect had. In werkelijkheid werd alles geprivatiseerd en letterlijk geplunderd. Tussen 1992 en 1998 daalde het BBP met 50%[xx]. Zelfs meer dan tijdens de Tweede Wereldoorlog! De levensverwachting daalde met 5 jaar. 40% van de bevolking leefde onder de armoedegrens, vergeleken met 1,5% voor de val van de Sovjet-Unie volgens officiële cijfers. Volgens de VN stierven drie miljoen Russen tijdens de jaren van “shocktherapie”[xxi]. Het was een van de donkerste periodes in de Russische geschiedenis, die als traumatisch en vernederend werd ervaren.

Hoe ging Rusland ermee om?

De stijgende olieprijzen hielpen, maar tegen het einde van de jaren negentig begonnen de Russische leiders de zaken om te keren. Jevgeni Primakov was president van de regering van Boris Jeltsin toen de eerste hervormingen werden goedgekeurd om uit de schoktherapie te geraken: devaluatie van de roebel, beheersing van de energie- en transportprijzen om de inflatie te beteugelen, heropleving van de productie door gebruik te maken van de Sovjet-erfenis… De Russische economie kon toen opnieuw groeien. De stijgende energieprijzen deden de rest in de jaren 2000.

Als antwoord op de ideologen van het Amerikaanse imperialisme ontwikkelde Primakov vooral een doctrine waarvan de invloed vandaag de dag nog meetbaar is. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie hoopten de Russische leiders toenadering te zoeken tot het Westen, volwaardig lid te worden van de internationale gemeenschap en deel te nemen aan de opbouw van “het gemeenschappelijke Europese huis”. Maar Primakov citeerde Ronald Reagan die zei: “To dance the tango, it takes two”[xxii]. Hij besefte al snel dat de VS hun hegemonie wilden handhaven, “om hun eigen agenda en nationale belangen te bevorderen met uitsluiting van alle anderen”[xxiii].  Daarom pleitte Primakov voor een multipolaire wereld op basis van verschillende regionale centra. Hij beval ook aan om dichter bij China te komen.

ДИРЕКТОР СЛУЖБЫ РАЗВЕДКИ ПРИМАКОВ

Een alliantie tussen de twee giganten van Eurazië is Brzezinski’s nachtmerrie!

Het is ook van Henry Kissinger, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken. Tijdens de Koude Oorlog manoeuvreerde hij handig om de Sovjets en de Chinezen te verdelen. Destijds zou een alliantie tussen de twee communistische machten de wereldsituatie ongetwijfeld hebben veranderd. Uiteindelijk waren het vanaf deze eeuw de Verenigde Staten zelf die een toenadering tussen Moskou en Peking bevorderden door hen te isoleren en sancties tegen hen in te stellen.

De Russische autoriteiten wilden zich na de val van de Sovjet-Unie echt tot het Westen wenden, maar Primakov begreep dat de Verenigde Staten vooral geïnteresseerd waren in het behoud van hun hegemonie en de Russische Federatie wilden ontmantelen. Hij begreep ook dat deze verre vijand voor zijn strijd een beroep wilde doen op vazallen dicht bij Rusland. Ik denk aan Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne. Theoretisch hebben deze vazallen er alle belang bij goede betrekkingen met Rusland te onderhouden om zich te ontwikkelen. Het zijn buren, zij kunnen vruchtbare economische partnerschappen aangaan en zij zouden van nature een klimaat van vrede moeten bevorderen. Maar zij staan onder de invloed van de Verenigde Staten omdat hun leiders corrupte marionetten zijn die geen plannen hebben om hun landen te ontwikkelen.

En de Europese Unie in dit alles?

De Europese leiders zijn niet veel anders. Ze gaan ook tegen hun nationale belangen in en schieten zichzelf in de voet door zich van Rusland af te snijden om Washington een plezier te doen. Een maand na de inval in Oekraïne zei de Belgische premier Alexander De Croo dat de EU geen sancties moet nemen die averechts werken. “We zijn niet in oorlog met onszelf,”[xxiv] zei de premier.

Maar een paar maanden later is de situatie schrijnend. De door de sancties beloofde snelle ineenstorting van de Russische economie is niet gebeurd. Anderzijds is de situatie in Europa rampzalig. De energiekosten zijn ondraaglijk geworden voor huishoudens, maar ook voor veel bedrijven. Verschillende regeringen hebben maatregelen genomen om te proberen de schade te beperken, maar ook na de crisis blijft de schuld toenemen na de Covid crisis[xxv]. En de resultaten zijn gemengd. Bedrijven hebben hun productie al verminderd, arbeidstijdverkorting breidt zich uit en sommige sectoren overwegen bedrijfsverplaatsingen[xxvi].

Ondertussen werken de BRICS aan een gemeenschappelijke munt en een alternatief voor de westerse instellingen van de Wereldbank en het IMF[xxvii]. Het nieuwe systeem moet zelfvoorziening op voedselgebied en agrarische en industriële kapitaalvorming bevorderen. Ook op economisch gebied wordt de multipolaire wereld een realiteit.

En de VS laten dit gebeuren?

In 2005 nam een Amerikaanse intellectueel het tegenovergestelde standpunt in van de genoemde charlatans. Chalmers Johnson, een specialist op het gebied van Japan en China[xxviii], schreef een lang artikel waarin hij uitlegde dat de Verenigde Staten niet langer de enige supermacht ter wereld waren, omdat het onmogelijk was de economische ontwikkeling van China tegen te houden. In plaats van oorlog te willen, moet men China toestaan zich te ontwikkelen en met China onderhandelen. Dit zou de VS in staat stellen hun militaire uitgaven drastisch te verminderen en hun economie te reorganiseren.

Was Chalmers Johnson niet te idealistisch? In 1961, voor zijn aftreden, waarschuwde president Eisenhower dat het militair-industrieel complex het gevaar liep te veel macht te concentreren en de democratie in de Verenigde Staten in gevaar te brengen[xxix]. Vijftig jaar en vele oorlogen later blijven de militaire budgetten records breken en drukt deze zeer zwaar op de Amerikaanse economie en politiek. 

Dit is de hele tegenstrijdigheid van de Amerikaanse economie, die door de neoliberale globalisering en de de-industrialisering van het land nog is versterkt. Het imperialistische beleid komt ten goede aan de parasitaire elementen van het militair-industrieel complex en aan bepaalde sectoren die op korte termijn winst maken zonder na te denken over de negatieve gevolgen op lange termijn. Maar andere sectoren hebben verloren en lijden onder de achteruitgang van de VS.

Een studie van de Brown University uit 2021 toont deze trend goed aan[xxx]. Daaruit blijkt dat één miljard dollar die aan het leger wordt besteed ongeveer 11.200 banen oplevert, vergeleken met 26.700 in het onderwijs, 16.800 in de energietransitie en 17.200 in de gezondheidszorg. Volgens dezelfde studie hebben de oorlogen na 11 september 11 biljoen dollar gekost, grotendeels gefinancierd met schulden. De crisis en de oorlog in Oekraïne zijn nog niet voorbij. In oktober bereikte de Amerikaanse overheidsschuld een record van 31 biljoen dollar[xxxi].

Kan dit kaartenhuis instorten?

Zolang de Amerikaanse dollar de dominante valuta in de internationale handel is, is de situatie beheersbaar. Maar deze positie van de dollar wordt aangevochten door de BRICS, zoals we hebben besproken. Saoedi-Arabië heeft ook aangekondigd dat het bereid is zijn olie in yuan aan China te verkopen[xxxii]. Dit zou een belangrijk keerpunt zijn, want tot nu toe moesten alle landen dollarreserves hebben om olie te kunnen kopen. Bovendien vermindert Beijing voortdurend zijn portefeuille Amerikaanse staatsobligaties. Afgelopen mei bedroeg het 980,8 miljard dollar. Dit is natuurlijk nog steeds aanzienlijk, maar het is de eerste keer in twaalf jaar dat het onder de grens van 1 biljoen dollar komt[xxxiii].

Chalmers Johnson voelde het veranderende tij beter aan dan anderen. Voor hem moeten de VS de onvermijdelijke verschuiving naar een multipolaire wereld accepteren, hun basissen overal ter wereld terugtrekken en de troepen naar huis brengen. Door de parasitaire uitgaven te beëindigen, kunnen de VS opnieuw investeren in infrastructuur en de productieve economie.

In zekere zin geeft China Chalmers Johnson gelijk. Het is op weg om de grootste economie ter wereld te worden, zonder dure oorlogen te voeren en zonder honderden militaire basissen over de hele wereld te bouwen. Het hoefde geen staatsgrepen te plegen om de belangrijkste economische partner van veel landen te worden.

Dit is de weg die Chalmers Johnson voorstaat door zich te richten op de economie in plaats van op het leger. De Verenigde Staten zijn een jong land met veel middelen. Het heeft voordelen. Maar vandaag zijn er 500.000 daklozen in de Verenigde Staten, en hun sterftecijfer is omhoog geschoten[xxxiv]. En er zijn twee miljoen gevangenen op een totaal van elf miljoen in de wereld[xxxv]. Volgens het Columbia University Center on Poverty and Social Policy[xxxvi] bedraagt het armoedecijfer onder kinderen 17%, een van de hoogste in de ontwikkelde wereld. Het imperialisme vernietigt de VS van binnenuit en heeft niet kunnen voorkomen dat de twee grote rivalen, Rusland en China, machtig zijn geworden. Deze opkomst verzwakt de positie van het Amerikaanse imperialisme in de wereld.

Dit blijkt uit de betrekkingen van de VS met hun historische vazallen. Verschillende Centraal-Aziatische landen zijn dichter bij Rusland gekomen omdat hun belangen te groot zijn. Dit geldt met name voor Turkije, een belangrijke speler. Hoewel het zich in een crisis bevindt, heeft het een aanzienlijke economische ontwikkeling doorgemaakt en beschikt het over een sterke industriële basis. Turkije heeft zichzelf de middelen gegeven om onafhankelijk te zijn en zal zijn betrekkingen met Rusland niet opofferen om de Verenigde Staten een plezier te doen als dit tegen zijn belangen ingaat. Turkije importeert 25% van zijn olie en 45% van zijn gas uit Rusland[xxxvii]. Russische toeristen vertegenwoordigen een vijfde van de bezoekers aan Turkije, met een jaarlijkse waarde van 5 miljard dollar[xxxviii]. Rusland is ook de belangrijkste afnemer van verse groenten en fruit uit Turkije[xxxix]. Het is goed voor 30% van de Turkse export. Deze uitvoer nam toe na de eerste EU-sancties tegen Rusland in 2014. Vóór deze sancties en het door Moskou opgelegde embargo exporteerde België voor ongeveer 230 miljoen euro aan voedingsmiddelen, waaronder 60% van zijn peren[xl]. In feite hebben de westerse sancties de economische betrekkingen tussen Rusland en Turkije alleen maar versterkt. En dat is zo gebleven tijdens de huidige oorlog in Oekraïne. Hoewel Washington de Turkse werkgeversorganisaties bedreigde[xli], steeg de export naar Rusland tussen mei en juli met bijna 50% ten opzichte van vorig jaar[xlii].

De Turkse werkgevers zijn niet de enigen die de dreigementen van Washington trotseren. Zoals we in Afrika hebben gezien, weigeren veel landen hun betrekkingen met Rusland en China op te offeren. Waarom verliest Afrika zijn belangstelling voor het Westen?

Ik sprak onlangs met een Keniaanse senator. Wat hij me vertelde illustreert de mentaliteit van de Afrikanen op dit moment. Hij vertelde me dat hij een paar weken eerder had geluncht met een Amerikaanse diplomaat. Het gesprek duurde twee uur. En twee uur lang bleef de diplomaat tegen hem zeggen: “Werk niet met China, werk niet met China. De senator antwoordde: “De Verenigde Staten zijn al 50 jaar in Kenia en jullie hebben er niet eens een toilet gebouwd. Waarom zouden we niet met China samenwerken? Geef ons tenminste een reden.” De diplomaat antwoordde hem nooit, hij herhaalde alleen: “Werk niet samen met China”.

Maar het is een feit dat de VS de Chinese investeringen in Afrika niet kan tegenhouden. Bovenal biedt de ontwikkeling van China de Afrikaanse landen een groot voordeel. Deze landen hebben veel grondstoffen. Ze kunnen nu verkopen aan de hoogste bieder in plaats van dat hen neokoloniale plundering wordt opgedrongen. En de Chinese markt biedt enorme mogelijkheden voor de groeiende economieën van Afrika. De invoer van China uit Afrika bedroeg in 2021 106 miljard dollar. Maar Beijing streeft naar 300 miljard dollar tegen 2025, waardoor China Afrika’s belangrijkste exportbestemming zou worden[xliii].

Verklaart de concurrentie met China de belangstelling van de VS voor Afrika? Historisch gezien is het niet de regio van de wereld waar Washington het meest bij betrokken is geweest.

Deze belangstelling is niet echt nieuw. Als jonge en zich snel ontwikkelende natie hadden de VS reeds in het begin van de 20e eeuw belangstelling voor Afrika. Het steunde krachtig de dekolonisatie van het continent om zijn Europese rivalen te verzwakken en de Afrikaanse markt te penetreren die door de koloniale machten was afgesloten. Geleidelijk aan nam de invloed van Europa af en begonnen de Verenigde Staten een weg naar Afrika te openen. In Ethiopië in het bijzonder. Maar de Sovjetrevolutie van 1917, de Wereldoorlogen en de Koude Oorlog zorgden ervoor dat Washington zijn plannen heroverwoog.

De Europeanen hadden hun paradijs verloren in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Om hun droom levend te houden en de invloed van de Sovjet-Unie in te dammen, stond Washington hen toe Afrika te exploiteren en tegelijkertijd de dekolonisatie te steunen. Het neokolonialisme nam dus de overhand. In theorie waren de Afrikaanse staten onafhankelijk geworden, maar in de praktijk waren ze nog steeds afhankelijk van de imperialistische mogendheden. Op dat moment hadden de VS de grondstoffen van Afrika niet nodig. Maar sindsdien hebben China, Rusland en andere concurrenten zich in de strijd gemengd. Nu hebben de VS de hulpbronnen van Afrika nodig en zijn ze vooral bang voor de opkomst van hun rivalen. Daarom willen ze Afrika domineren.    

Is het mogelijk dat ze de controle terugkrijgen?

Een adviseur van president Clinton ontwikkelde een strategie om het continent te domineren in de jaren 90. Geïnspireerd door Brzezinski pleitte Anhtony Lake voor het vertrouwen op vier centrale staten: Egypte in het noorden, Nigeria in het westen, Ethiopië in het oosten en Zuid-Afrika in het zuiden.

Deze grondstofrijke staten kregen de taak om op te treden als buurtpolitie voor de Verenigde Staten en om goedkopere controle over het continent mogelijk te maken. Als een land, een politieke organisatie of een volksbeweging een verschil probeert te maken, subsidieert u vredestroepen en uw vazal zal voor u vechten. Nigeria intervenieerde in Liberia en Sierra Leone in de jaren negentig. De regering Clinton was blij dat Nigeria destijds “de meeste spierballen” leverde.

Evenzo viel het regerende Tigray Volksbevrijdingsfront (TPLF) in Ethiopië[xliv] in 2007 Somalië aan. Er was geen ander belang dan zijn meester te gehoorzamen. Deze strategie was een vorm van goedkoop imperialisme, outsourcing. De VS hoefden hun strijdkrachten niet in te zetten, de vazalstaten vochten voor hen en creëerden een klimaat van terreur dat onderwerping in de hand werkte. Het probleem voor Washington was dat al deze marionettenregimes instortten.

Het TPLF is na 20 jaar dictatuur van Zenawi[xlv] uit Ethiopië verdreven. Maar de beweging is weer in het nieuws sinds ze ten strijde trok tegen de centrale regering en haar premier Abiy Ahmed. De secretaris-generaal van de VN uitte in oktober zijn bezorgdheid over het feit dat de situatie “uit de hand liep”[xlvi]. En het TPLF roept op tot Westerse interventie. Denkt u dat de VS troepen naar Ethiopië kunnen sturen[xlvii]?

Met behulp van het koloniale principe van verdeel en heers had het TPLF etnisch federalisme in Ethiopië tot stand gebracht. Nadat zij uit de macht waren verdreven, lanceerden haar corrupte leiders, die zich hadden teruggetrokken in de provincie Tigray, een eerste offensief in 2020. Maar ze werden teruggedreven door het Ethiopische leger met de hulp van Eritrea. De eerste minister vroeg de Eritreeërs vervolgens de regio te verlaten en het TPLF keerde terug naar de leiding, gesteund door de Verenigde Staten.

Washington zal niet ingrijpen. Om in te grijpen, moet je krachten hebben om in te zetten. Maar zijn TPLF-marionet is vernietigd. Sinds het TPLF van de macht is verdreven, hebben Ethiopië en Eritrea zich verzoend.

Er zijn ook contacten geweest tussen verschillende landen in de regio die hebben geleid tot het initiatief voor de Hoorn van Afrika[xlviii]. Dit is een samenwerkingsproject tussen Djibouti, Somalië, Kenia, Ethiopië, Eritrea, Sudan en Zuid-Sudan dat gericht is op een regionale aanpak om de Hoorn van Afrika te ontwikkelen, veiligheids-, sociale en klimaatproblemen aan te pakken, de handel te bevorderen en de infrastructuurverbindingen te stimuleren.

In deze context wordt het TPLF terecht gezien als een etnofascistische beweging. Het heeft geen toekomst. 

Tien jaar geleden legde u in “De Strategie van Chaos” uit dat de Hoorn van Afrika strategisch gelegen is en veel hulpbronnen heeft. En dat als de landen van de regio zich zouden bevrijden van het neokolonialisme en hun krachten zouden bundelen, zij aan de armoede zouden kunnen ontsnappen. Zijn we er al?

Het is goed op weg. En de imperialisten zijn duidelijk bang om de controle over deze strategische regio te verliezen[xlix]. De VS rekenen er nu op dat Israël de politieagent van de Hoorn van Afrika zal spelen. En zij zullen proberen problemen te creëren tussen Eritrea en Ethiopië. Maar als premier Abiy Ahmed deze weg inslaat, zal hij vallen.

Gedreven door wie?

Het Ethiopische volk. Het imperialisme heeft altijd tegenstellingen tussen volkeren willen creëren. Als Afrikanen elkaar bevechten, zitten de imperialisten achterover en lachen om het spektakel. Maar de verdeel-en-heersstrategie werkt niet meer zoals vroeger, omdat het politieke bewustzijn van de Afrikaanse bevolking sterk is toegenomen. Ze begrijpen wie hun echte vijand is. Zij weten dat interne tegenstellingen door dialoog kunnen worden opgelost en dat hun grootste uitdaging is zich te bevrijden van de neokoloniale plundering. 

De VS heeft Ethiopië in Oost-Afrika verloren. In het noorden lijkt Egypte ook af te glijden. Deze historische bondgenoot, na Israël het land dat door Washington het meest wordt gesteund, wendt zich steeds meer tot Rusland. Hoe verklaart u deze ommekeer?

Sinds de omverwerping van Mubarak is de Egyptische elite aan het tapdansen. Na de dood van Nasser werd het land geregeerd door een zuivere compradorbourgeoisie. Het had geen echt project om het land te ontwikkelen. Corrupt, het werd rijk door zijn grondstoffen te exporteren en de benodigde producten te importeren. De levensomstandigheden waren verschrikkelijk voor de Egyptenaren. Sinds de omverwerping van Mubarak vreest de Egyptische bourgeoisie een nieuwe volksopstand. Het volk heeft geleerd in opstand te komen. Hoewel dit niet resulteerde in een volledige revolutie, raakte de heersende klasse erdoor in paniek en werd de Amerikaanse overheersing van Egypte in zekere zin verzwakt.

De Egyptische bourgeoisie kan zich nog steeds gedragen als een marionet van het imperialisme, maar zoals ik al zei, ze moeten tapdansen. Zij danst aan de ene kant, dan aan de andere kant. Zeker is dat zij niet langer de belangen van hun imperialistische meesters zal kunnen verdedigen zoals in de tijd van Sadat en Mubarak. Bovendien koesteren sommige segmenten van de Egyptische bourgeoisie nationalistische sentimenten, zodat zij hun eigen markt willen ontwikkelen.

Daarom is Al-Sisi in 2018 een strategisch partnerschap met Rusland aangegaan om zijn afhankelijkheid van de VS te verminderen[l]. Afgelopen juli heeft het Russische staatsbedrijf Rosatom een begin gemaakt met de bouw van de eerste Egyptische kernreactor[li]. Het Duitse bedrijf Siemens heeft ook een historisch contract ter waarde van 8,1 miljard dollar binnengehaald voor de modernisering van het Egyptische spoorwegnet[lii].

Egypte was één van de eerste landen die zich aansloot bij het Chinese Nieuwe Zijderouteproject[liii]. Sindsdien zijn de betrekkingen tussen Peking en Caïro steeds sterker geworden. De berekening van de Egyptische bourgeoisie is eenvoudig: waarom genoegen nemen met kruimeldiefstal en de marionet spelen van het Amerikaanse imperialisme als je het potentieel hebt om veel meer rijkdom te oogsten? Egypte is geen klein land. Het is een van de belangrijkste economieën in de regio. Het heeft het potentieel om net zo sterk te worden als Turkije. De positie waarin Egypte de afgelopen vijftig jaar is gehouden is vernederend.

Niet alleen de VS verliezen invloed in Afrika. In Mali moest Frankrijk inpakken.

De afwijzing van de Franse troepen laat zien hoe ook in Mali het politieke bewustzijn is toegenomen. Frankrijk had de brandweer gespeeld in dat land. Zij had de Toearegse onafhankelijkheidsstrijders gesteund, terwijl haar Qatarese bondgenoot terroristische bewegingen in Noord-Mali steunde zonder enige weerstand van Parijs[liv].

De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS), die sterk afhankelijk is van Frankrijk, had ook de levering geblokkeerd van wapens die het Malinese leger nodig had om het offensief van de rebellen af te slaan[lv].

Toen de Malinese regering geen andere keuze had dan een beroep te doen op Frankrijk, lanceerde François Hollande in 2013 operatie Serval. Daardoor kon het land het noorden weer onder controle krijgen, maar Frankrijk speelde vervolgens een dubbel spel door het MNLA de Toearegs weer op de rails te zetten.

Deze manoeuvres brengen president Ibrahim Boubacar Keïta in een moeilijke positie. Hij was alom verkozen om de territoriale integriteit van Mali te verdedigen. De spanningen leidden tot nieuwe botsingen tussen het Malinese leger en de noordelijke rebellen, wat een langdurige aanwezigheid van Franse troepen rechtvaardigde.

Wat is het belang van Frankrijk in Mali?

Controle over de Sahel-corridor, rijk aan mineralen en koolwaterstoffen, is essentieel voor Frankrijk. Zelfs president Jacques Chirac erkende dit: “Een groot deel van het geld in onze portemonnee is juist afkomstig van de eeuwenlange uitbuiting van Afrika[lvi].  Frankrijk wil daarom zijn controle over de regio behouden.

De eerste president van Mali, Modibo Keita, werd omvergeworpen tijdens een door Frankrijk gesteunde staatsgreep in 1968. Hij maakte de fout pan-Afrikaans te zijn, zich te verzetten tegen koloniale strategieën, Algerije te steunen en de CFA-frank op te geven. Sindsdien heeft Parijs ervoor gezorgd dat Mali in haar kielzog blijft, zonder te aarzelen om zo nodig in te spelen op de uit het kolonialisme geërfde tegenstellingen tussen het Noorden en het Zuiden.

Maar deze strategie werkt niet meer zoals vroeger. Er is een grote volksmobilisatie geweest om Frankrijk uit Mali te krijgen. Het Westen probeerde wraak te nemen met economische sancties tegen de militairen die na de staatsgreep van 2021 de macht hadden overgenomen. Zij werden ervan beschuldigd “de democratie op te offeren” door de verkiezingen uit te stellen. Zij hadden de regering verzekerd dat zij niet van plan waren aan de macht te blijven, maar dat zij tijd nodig hadden om het land veilig te stellen, de instellingen te hervormen en goede verkiezingen te organiseren.

Het besluit om de verkiezingen uit te stellen is genomen na breed overleg[lvii]. Het leger geniet ook brede steun van de bevolking, zoals herhaaldelijk is gebleken in Mali en andere Afrikaanse landen. Maar op zeer hypocriete wijze hebben de imperialisten, om “hun” democratie af te dwingen, hun marionetten in de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten gevraagd sancties op te leggen aan Mali: sluiting van de grenzen tussen Mali en de ECOWAS-landen, opschorting van alle handelstransacties, bevriezing van tegoeden en opschorting van Mali van alle hulp van de financiële instellingen van ECOWAS. Het doel was duidelijk om Mali te verstikken.

Het leger heeft beloofd de macht uiterlijk in maart 2024 aan de burgers over te dragen. Er was vooral weer een sterke mobilisatie. En de sancties werden afgelopen juli eindelijk opgeheven. Dit is een belangrijke overwinning voor het Malinese volk.

Frankrijk moest vertrekken, en het Malinese leger wendde zich tot Rusland om de opstand te bestrijden. Bamako heeft ook de uitzendingen van Radio France Internationale en France 24 opgeschort[lviii]. [lix]En de Malinese autoriteiten beschuldigen Parijs ervan terroristische bewegingen in het noorden te hebben gesteund. Mali is voorbij voor Frankrijk? 

Tegenwoordig is er een nieuwe generatie beter opgeleide Malinezen: sociologen, economen, politicologen, historici, enz. Deze intellectuelen hebben een betere analyse van de situatie in Mali en van de sociale klassen in hun land, maar ook in Frankrijk. Ze weten hoe dit imperialistische land werkt, zijn elites, zijn ideologen. Het is geen mysterie.

Frankrijk is geen “bijzondere natie”, het is een gewoon land met 67 miljoen mensen. Het Malinese volk weet wat de motieven van Frankrijk zijn. Hun bewustzijn stijgt, en we zien het resultaat. Voorlopig via volksmobilisaties en staatsgrepen. Maar morgen kan het leiden tot meer succesvolle politieke projecten dankzij dit niveau van bewustzijn.

Is dit het einde van het neokolonialisme?

In zijn oude vorm is het neokolonialisme dood. De neokoloniale bourgeoisie kan zich niet aanpassen aan deze nieuwe situatie. Hoe zou dat kunnen?

En dit is het resultaat van de verschuiving naar een multipolaire wereld?

Het draagt er toe bij, met het ontwaken van de volkeren. Maar de westerse machten kunnen zich er niet aan aanpassen. Het beeld van Mali in de Franse media is volledig veranderd. Het is een heel groot land, met enorme middelen en briljante intellectuelen. Maar als je een Franse voorbijganger vraagt wat Mali is, zal hij je vertellen dat het een enorme woestijn is.

Imperialisme put zijn kracht uit de valse voorstellingen die het maakt. Zo doen de imperialistische mogendheden zich voor als “de sterksten”, “de redders die de achtergestelde volkeren te hulp komen”. In werkelijkheid is het alsof een dief je zakken leeghaalt en dan een muntje naar je gooit en het doet voorkomen als een daad van liefdadigheid.

U bedoelt dat het Westen het beeld van een arm Afrika in stand houdt, maar dat de werkelijkheid anders is?

Ja. Nigeria is een perfect voorbeeld. Het is de grootste economie van het continent. De hoofdstad, Lagos, heeft 10.000 miljonairs[lx]. De rijkste man in Afrika is een Nigeriaan. Het fortuin van Aliko Dangote wordt door Forbes[lxi] geschat op 13,9 miljard dollar. Meer dan de rijkste man in België[lxii]!  Hoewel de Nigeriaanse economie van tijd tot tijd crises doormaakt, heeft zij zich de laatste jaren zeer sterk ontwikkeld.

Dankzij de olie?

Nigeria is inderdaad de grootste producent in Afrika. Maar olie is slechts goed voor 17% van het BBP. In de zuivere neokoloniale traditie had Nigeria kunnen leven van zijn olie-inkomsten en alle producten kunnen invoeren die het nodig had. Maar de heersende klasse is nu beter opgeleid en investeert om het land te ontwikkelen.

Neem olie. Vandaag heeft Nigeria weinig raffinagecapaciteit. De inkomsten uit de export van ruwe olie dekken dus nauwelijks de import van benzine. Er zijn zelfs tekorten. Maar Aliko Dangote bouwt een gigantische raffinaderij met Chinese apparatuur[lxiii]. 19 miljard aan investeringen voor een geplande capaciteit van 650.000 vaten olie per dag[lxiv]. Eerst om de lokale markt te bevoorraden, daarna om de andere markten van het continent te bestrijken. Dit megaproject zal dus de energiezekerheid van het land waarborgen en tegelijkertijd de economische ontwikkeling van Nigeria stimuleren.

Dezelfde logica geldt voor de landbouw, die goed is voor 25% van het BBP. Afrika is een continent dat alle fruit, groenten en granen biedt die u zich maar kunt wensen. Tegenwoordig worden veel van deze producten in ruwe staat uitgevoerd voor een schijntje, terwijl het veel geld kost om verwerkte agro-voedselproducten in te voeren. De vicevoorzitter van de Nigeria Agribusiness Group schat dat Nigeria voor elke dollar die in 2016 met de export van grondstoffen werd verdiend, tien keer die waarde had kunnen verdienen als het land alle geëxporteerde grondstoffen had verwerkt.

In West-Afrika exporteren Benin, Burkina Faso en Mali voor 922 miljoen dollar ruwe katoen[lxv], maar importeren zij voor 2,4 miljard dollar afgewerkte katoenen textiel en kleding[lxvi]. Nigeria probeert het tij te keren. Het investeert zwaar in zijn agro-verwerkingscapaciteit.

Hoewel er miljardairs zijn in Nigeria, blijft de sociale ongelijkheid groot. Volgens Oxfam leeft meer dan de helft van de bevolking onder de armoedegrens, heeft een op de vier mensen geen toegang tot drinkwater en gaan tien miljoen kinderen niet naar school[lxvii].

Met het juiste leiderschap kan Nigeria deze uitdagingen aangaan en zich aansluiten bij de opkomende landen. Dit is niet mogelijk voor een land in het Zuiden zolang zijn rijkdommen worden geplunderd en het afhankelijk is van internationale “hulp” die in feite een mechanisme van slavernij is.

Nigeria heeft zijn economie onder handen genomen. Het is een land met bijna 200 miljoen inwoners. Er is dus een zeer grote binnenlandse consumentenmarkt. Een middenklasse ontwikkelt zich en onroerend goed heeft een hoge vlucht genomen. De twee rijkste mannen van het land zijn actief in de cementindustrie. Ook de telecomsector groeit snel: 15,9% van het bbp in 2020.

Tot een paar jaar geleden hadden westerse multinationals een monopolie. Vandaag heeft Nigeria zijn eigen satellieten, gelanceerd vanuit China[lxviii]. Nigeria heeft ook een samenwerkingsovereenkomst inzake ruimtevaart met India[lxix]. India en China zijn de twee belangrijkste economische partners van Nigeria[lxx].

Deze voormalige Britse kolonie was een van de spilstaten waarop Washington rekende om Afrika te controleren. Nog een klap voor het Westen?

De imperialistische machten hebben altijd etnische verschillen gebruikt om hun controle over Afrika te vestigen. Nigeria is geen uitzondering. De Britten gingen zelfs zo ver dat ze nieuwe etnische groepen creëerden door gemeenschappen kunstmatig te hergroeperen. Het landsbestuur bevoordeelde vervolgens bepaalde groepen, wat de weg vrijmaakte voor toekomstige conflicten. “Het door de kolonisator geconstrueerde politieke landschap bevorderde het bestaan van regionale etnische partijen onder leiding van de bourgeoisie of aristocratie van elk van de drie dominante groepen, en bestreed en verbrak systematisch de nationale politieke formaties”, vat socioloog Saïd Bouamama[lxxi] samen.

Deze situatie leidde tot de verschrikkelijke Biafraanse oorlog tussen 1967 en 1970. Frankrijk was erbij betrokken en steunde de separatisten van Biafra, een regio in het oosten van Nigeria die rijk is aan koolwaterstoffen. De wereld zag beelden van hongerende Afrikaanse kinderen. De Biafraanse oorlog was de eerste grote instrumentalisering van een humanitaire catastrofe[lxxii]. Met de hulp van de Britten slaagden de federale troepen er uiteindelijk in om de controle over het gebied te heroveren. Niet zonder moeite. “Er vielen in tien maanden tijd meer doden in Biafra dan in drie jaar Vietnam”, klaagde de Ivoriaanse president in 1968 op France Inter[lxxiii].

Met het einde van de oorlog en de oliecrisis van 1973 explodeerden de inkomsten van Nigeria. Maar een corrupte elite eigende zich de rijkdom toe door de volkswoede af te leiden. “Om de steun van de bevolking aan te trekken in hun streven naar macht, lijken de elites solidair te zijn met de massa’s door hun moeilijke levensomstandigheden te wijten aan “tegen-elites”, die meestal worden voorgesteld als “buitenstaanders”. (…) Met ‘buitenstaanders’ bedoelen zij vooral de oliemaatschappijen, de federale regering en de elites van de drie meest invloedrijke etnische groepen in Nigeria, die zij groeperen onder het acroniem Wazodia,” legt Ukoha Ukiwo, een Nigeriaanse onderzoeker, uit[lxxiv].

Is dit de context waarin de terreurgroep Boko Haram is ontstaan?

Ja. In het begin was de beweging geweldloos. Er ontstond een gemeenschap van teleurgestelde mensen die de verwesterlijking van Nigeria, het gebrek aan respect voor de sharia en de sociale ongelijkheid aan de kaak stelden. Naarmate de beweging groeide, nam de repressie toe, wat uiteindelijk leidde tot een volledig gewapend conflict. Profiterend van de corruptie van bepaalde generaals, het uiteenvallen van Libië en partnerschappen met andere jihadistische bewegingen die door de monarchieën in de Golf worden gesponsord, groeide Boko Haram in macht.

De Verenigde Staten probeerden vervolgens de oorlog tegen het terrorisme te gebruiken als instrument voor verdere inmenging in Nigeria. Washington was vooral bezorgd over de groeiende aanwezigheid van China. Sinds het midden van de jaren 2000 tracht Nigeria zijn partners in de oliesector te diversifiëren. Dit beleid van openheid heeft vooral Chinese bedrijven bevoordeeld[lxxv].

De opstand van Boko Haram is nu beperkt tot een deel van het noordoosten. Het conflict heeft echter 100.000 doden en 2 miljoen ontheemden geëist, aldus de Nigeriaanse stafchef[lxxvi]. Het probleem treft de hele regio. Ook gewapende groepen in het noordwesten en het midden van Nigeria zijn door de regering als terroristen bestempeld na dodelijke aanslagen in maart[lxxvii]. Denkt u dat een Amerikaanse interventie nog steeds mogelijk is?

Noch in Mali, noch in Nigeria zullen zij kunnen ingrijpen. Zoals ik al zei, zijn er tegenwoordig veel meer opgeleide intellectuelen in deze landen. Zij stellen de instrumentalisering van etnische en religieuze verschillen aan de kaak en verhogen het politieke bewustzijn. Het neokolonialisme is ontmaskerd, deze oude recepten zijn niet langer een mysterie.

Enkele weken geleden sprak ik met een taximan in Nairobi over de top die Joe Biden heeft aangekondigd tussen de VS en enkele tientallen Afrikaanse landen. Officieel om uitdagingen aan te pakken variërend van voedselzekerheid tot klimaatverandering. De taximan lachte en vertelde me dat het gewoon een van hun trucs was om Afrika te plunderen.

De elites van het continent willen hun economie ontwikkelen, er is een enorm potentieel. Ze weten dat oorlogen niet goed zijn voor de zaken. En ze weten wat er gebeurt als westerse mogendheden ingrijpen. De Afrikanen begrijpen dat zij hun tegenstellingen onderling moeten oplossen.

Alleen in het Westen gelooft men nog in al die propaganda over humanitaire oorlogen en de vermeende belangstelling van de NAVO-leiders voor democratie en mensenrechten.

In zekere zin heb ik medelijden met de Europese werkers die dubbel slachtoffer zijn. In theorie wil iedereen zijn kinderen naar goede scholen kunnen sturen of naar het ziekenhuis kunnen gaan als ze ziek zijn. Iedereen wil goede wegen, goed vervoer, werk en fatsoenlijke leefomstandigheden. Anderzijds zijn mensen sociale wezens. Mensen leven van nature graag samen, zien graag hun familie en hebben graag vriendelijke buren.

Maar de rijkdom van de Europese werkers wordt ingenomen door een minderheid die steeds rijker wordt. Er wordt veel te weinig geïnvesteerd in onderwijs en gezondheidszorg. En de werkers worden in het ongewisse gelaten. Al deze charlatans, deze xenofobe nationalisten komen met hun valse ideeën om de Europese werkers ervan te overtuigen dat het probleem buitenlanders, de islam of God weet wat is.

Het is een virus om mensen hun gedachten af te sluiten. Ze worden in kooien gestopt, en ze krijgen een vervalst beeld van de realiteit van de wereld. Daarom zijn de Europese werkers dubbel slachtoffer!

Hoe ziet u de toekomst van Afrika?

Je moet kijken naar de toekomst van de mensheid als geheel, in plaats van de toekomst van Afrika alleen. De unipolaire wereld sterft en er ontstaat een nieuwe manier van denken. Het valt nog te bezien of de racistische en imperialistische krachten van de oude wereld de nieuwe multipolaire wereld zullen accepteren. Of zullen ze proberen hun posities te handhaven, tegen alle verwachtingen in – met een wereldoorlog als gevolg?

Alleen de tijd zal het leren. Wat zeker is, is dat als de imperialistische machten oorlog voeren, zij verslagen zullen worden. Het zal niet het einde van de geschiedenis zijn, a la Fukuyama, maar wel het einde van een verhaal, a la Mohamed Hassan.

Kunnen de Verenigde Staten vreedzaam afstand doen van hun hegemonie? Tot nu toe ziet het er slecht uit.

De vraag is volgens mij: zullen de Europese werkers ellendige levensomstandigheden accepteren? De imperialistische klasse heeft haar eigen klassenbelangen. Zij zullen niet plotseling tot bezinning komen en de multipolaire wereld accepteren. Maar de werkers kunnen beslissen wat er daarna gebeurt. Net als in Afrika zal het politieke bewustzijn in Europa toenemen.

De VS heeft het beeld gecreëerd van Rusland als vijand van de Europeanen. Maar zoals we aan deze oorlog kunnen zien, is het Washington die Europa vreselijk benadeelt. De oorlog in Oekraïne is niet alleen een proxy-oorlog tegen Rusland. Het is ook een oorlog om ervoor te zorgen dat Europa – en vooral Duitsland – zich niet naar het oosten keert en afhankelijk blijft van de VS[lxxviii].

Als de crisis aanhoudt en de omstandigheden van de werkers verslechteren, zullen zij beseffen dat Rusland deel uitmaakt van Europa. Dan heeft de VS psychologisch verloren. De Europese heersende klasse zal zich in een positie bevinden waarin zij niet langer kan leven zoals voorheen. En de arbeiders zullen begrijpen dat ze niet langer kunnen leven zoals voorheen.

De voorwaarden voor een revolutionaire situatie, volgens Lenin…

Precies. Het komt wel.

Mohamed Hassan is een voormalig Ethiopische diplomaat en geopolitiek specialist

Grégoire Lalieu is journalistiek medewerker van investig’action; het onderzoek- schrijvers-collectief met de missie om een alternatieve kijk op het wereldnieuws te bieden en de leugens van de media aan de kaak te stellen. Een overzicht van zijn artikelen, Nederlandstalig, vindt op Eritreatour.wordpress.com.

Investig’Action is in 2004 is opgericht door Michel Collon. Het brengt journalisten, schrijvers, videoproducenten, vertalers, kunstenaars en een reeks andere personen samen om een platform voor alternatieve informatie tot stand te brengen. Omdat het niet mogelijk is om de door het winstbejag gedomineerde media het nieuws over oorlogen, de economie en de Noord-Zuid verhoudingen te laten monopoliseren, geeft Investig’Action een stem aan diegenen wiens standpunt is uitgesloten.

Toegevoegde Literatuur (bij de voetnoten in de tekst).

  1. Voir Ahmed Bensaada, « Ukraine: autopsie d’un coup d’Etat« , 8 mars 2014.
  2. BBC, « Ukraine crisis: Transcript of leaked Nuland-Pyatt call« , 7 février 2014,
  3. David Barsamian, « Noam Chomsky: « En Ukraine, la diplomatie a été mise de côté »« , 23 juin 2022.
  4. BBC, « Guerre Ukraine – Russie : les Etats-Unis critiquent la neutralité des pays africains« , 18 mars 2022.
  5. Zie: Marc Vandepitte, « Guerre en Ukraine: Ces stratèges et intellectuels US avaient prédit le désastre« , 22 mars 2022.
  6. Discours du président russe sur la sécurité, 10 février 2007.
  7. David Barsamian, op cit.
  8. Rand Corporation, « Overextending and Unbalancing Russia« , 2019.
  9. Telesur, « Summit of the Americas, a Failure Before It Started: US Experts« , 10 juin 2022.
  10. Secretary Antony J. Blinken and South African Minister of International Relations and Cooperation Naledi Pandor at a Joint Press Availability, 8 août 2022.
  11. The Economist, « What is the point of the Indo-Pacific Economic Framework?« , 9 juin 2022.
  12. Zie: Grégoire Lalieu & Michel Collon, La Stratégie du Chaos, entretiens avec Mohamed Hassan, Investig’Action, 2011.
  13. Francis Fukuyama, La Fin de l’histoire et le Dernier Homme [« The End of History and the Last Man »], Flammarion, 1992.
  14. Toni Negri & Michael Hardt, Empire, Exils, 2000
  15. Vladimir Ilitch Lénine, L’Impérialisme, stade suprême du capitalisme, 1971.
  16. Samuel Huntington, Le Choc des civilisations, Paris, Odile Jacob, 1997.
  17. Zbigniew Brzeziński , Le grand échiquier : L’Amérique et le reste du monde [« The Grand Chessboard : American Primacy and Its Geostrategic Imperatives »], Bayard, coll. « Actualité », 1997
  18. Al Jazeera, « US ‘plans to attack seven Muslim states’« , 22 septembre 2003.
  19. Le Monde, « 3 000 milliards de dollars, le coût de la guerre en Irak selon Joseph Stiglitz« , 28 février 2008.
  20. Maxime Petrovski, Renaud Fabre, La « thérapie » et les chocs : dix ans de transformation économique en Russie, 2002.
  21. Chloé Morin, « Thérapie de choc et taux de mortalité en Russie : les conséquences humaines d’un dogme économique« , 17 janvier 2009.
  22. Ievgueni Primakov, Au cœur du pouvoir : Mémoires politiques, Paris, Editions des Syrtes, 2002
  23. Ievgueni Primakov, A World Challenged : Fighting Terrorism in the Twenty-First Century, The Nixon Center and Brookings institution Press, 2003
  24. Euronews, Un sommet européen consacré à l’Ukraine et aux conséquences du conflit sur l’énergie, 25 mars 2022.
  25. Trends Tendances, Dépense publique: les pays d’Europe multiplient les mesures face à la flambée des prix de l’énergie, 22 septembre 2022.
  26. France Info, Crise énergétique : des entreprises envisagent de quitter l’Europe pour réduire la facture d’électricité, 3 octobre 2022.
  27. Pepe Escobar, Michael Hudson: A roadmap to escape the west’s stranglehold, 06 octobre 2022
  28. ] Chalmers Johnson, “No Longer the ‘Lone’ Superpower: Coming to Terms with China,” Japan Policy Research Institute, 2005
  29. Discours de fin de mandat de Dwight D. Eisenhower, 17 janvier 1961.
  30. Zie: Costs of War, Brown University
  31. La Libre, Les Etats-Unis accusent d’une dette publique record de 31 000 milliards de dollars, 05 octobre 2022
  32. La Tribune, Achats de pétrole : la Chine et l’Arabie Saoudite veulent remplacer le roi dollar par le yuan, 16 mars 2022.
  33. Eurasia Business News, La Chine réduit encore son portefeuille de bons du Trésor américain, 27 juillet 2022
  34. Courrier international, Aux États-Unis, la mortalité des sans-abri a grimpé en flèche, 19 avril 2022
  35. Zie: World Prison Brief
  36. Kristi Pahr, Some Parents Are Skipping Meals To Feed Their Children After Loss of Child Tax Credit, 10 février 2022.
  37. La Tribune, La Turquie soigne ses relations avec la Russie et accepte de payer son gaz en roubles, 06 août 2022
  38. BFM TV, La Turquie veut faire revenir les touristes russes, 12 août 2022
  39. Fruit & Vegetable Facts, Turkije en Rusland sterk afhankelijk van elkaar bij handel in groenten en fruit, 1er mars 2022.
  40. VRT News, L’embargo russe frappe les exportations belges de fruits et de viande, 07 août 2014
  41. La Libre, La position de la Turquie sur la guerre en Ukraine pourrait bientôt avoir des conséquences pour ses entreprises, 24 août 2022
  42. Ibid.
  43. Rosie Wigmore et Hannah Ryder, Les opportunités d’exportation vers la Chine, 03 février 2022
  44. Fact Sheet: U.S.- Nigerian Cooperation on Peacekeeping and Military, 26 août 2000
  45. Zie: Mohamed Hassan & Grégoire Lalieu, L’Ethiopie à la croisée des chemins, 16 octobre 2016
  46. Le Monde, Guerre au Tigré : l’ONU s’alarme d’une situation « incontrôlable » en Ethiopie, 18 octobre 2022
  47. Pavan Kulkarni, Soutenu par les États-Unis, le TPLF relance la guerre dans le nord de l’Éthiopie, 05 septembre 2022
  48. Zie: Horn of Africa Initiative
  49. Zie ook, Israel’s Comeback in the Horn of Africa, 17 novembre 2020
  50. Juan Peña, L’Egypte :prise entre la Russie et l’Occident, 06 mai 2022
  51. Courrier international, L’Égypte lance la construction de sa première centrale nucléaire, confiée à la Russie, 06 juillet 2022
  52. Pierre Olivier Dentan, Siemens décroche un contrat historique de 8,1 milliards d’euros pour le réseau ferroviaire égyptien, 30 mai 2022
  53. Elena Aoun et Thierry Kellner, La Chine et l’Egypte, un « partenariat stratégique intégral » en pleine expansion, 26 janvier 2019
  54. Zie: Thierry Gadaut & Bernard Nicolas, Qatar Connection : le courrier qui accable Doha dans le financement du terrorisme au Sahel, 09 juin 2021. Voir aussi Tony Fortin, La France organise son impunité, 1er octobre 2015
  55. Georges Berghezan, Côte d’Ivoire et Mali, au cœur des trafics d’armes en Afrique de l’Ouest, 11 février 2013
  56. Zie: sur YouTube
  57. Zie Saïd Bouamama, Une victoire du peuple malien – Le Monde vu d’en bas #60, 13 juillet 2022
  58. TV5 Monde, Mali : RFI et France 24 suspendus définitivement, 27 avril 2022
  59. TV5 Monde, Le Mali accuse la France de soutenir les terroristes, le chef de Barkhane juge « insultantes » ces allégations, 17 août 2022
  60. TF1, Nigeria : la réussite spectaculaire des nouveaux millionnaires de Lagos, 6 septembre 2022
  61. Zie: Forbes
  62. La Libre, Eric Wittouck, l’homme le plus riche de Belgique, 18 juillet 2022
  63. Africa News, Key infrastructure for Dangote refinery leaves China for Lagos, 30 juillet 2019
  64. La Tribune Afrique, Pétrole : la raffinerie de Dangote devrait débuter la production entre octobre et décembre 2022, 04 avril 2022
  65. Atalayar, Le Nigeria fait de la transformation des produits agricoles le moteur de sa croissance future, 10 juillet 2022
  66. Ibid.
  67. Zie: Oxfam
  68. Agence Ecofin, Le Nigeria veut acquérir deux nouveaux satellites d’ici 2025 pour remplacer le NigComSat 1-R, 20 septembre 2021
  69. Agence Ecofin, Le Nigeria signe un accord de coopération spatiale avec l’Inde, 18 août 2020
  70. Zie: profil commercial du Nigeria sur le site de BNP Paribas
  71. Saïd Bouamama, Manuel stratégique de l’Afrique T.2, Ed. Investig’Action, 2018
  72. Amélie Metel, 1968 au Biafra, la naissance d’un nouveau type d’action humanitaire, 31 mai 2018
  73. Marlène Panara, Nigeria : la guerre du Biafra, comme la braise sous la cendre, 15 janvier 2020
  74. Cité dans Saïd Bouamama, Manuel stratégique de l’Afrique T.2, Ed. Investig’Action, 2018
  75. Ibid
  76. Koaci, Nigeria: Bilan de l’insurrection de Boko Haram, 100 000 morts et plus de 2 millions de déplacés, 19 octobre 2022
  77. France 24, Au Nigeria, une attaque fait plusieurs morts dans un village du nord-ouest, 22 mars 2022
  78. Michael Hudson, L’Amérique vainc l’Allemagne pour la troisième fois en un siècle, 04 mars 2022