EU |
21 september 2022

Bron: german-foreign-policy.com, 21 sep 2022 ~~~~

Invloedrijk Duits dagblad levert schijnkritiek op aanzwellende Berlijnse eisen voor “Duits leiderschap” in Europa en “Europees leiderschap” in de wereld.

BERLIJN – Een van Duitslands invloedrijkste dagbladen onderwerpt de herhaalde aanspraken van de Duitse regering op leiderschap op EU- en mondiaal niveau aan een soort constructieve manoeuvreerkritiek.

De aanspraken op leiderschap zijn niet nieuw; al meer dan tien jaar geleden sprak de voorzitter van de CDU/CSU-parlementsfractie, Volker Kauder, van een “keerpunt in de tijd” en verklaarde hij openlijk dat Berlijn “Europa naar een nieuw tijdperk moet leiden”. Sinds enkele maanden dringen steeds meer toppolitici in Berlijn, waaronder ook federale ministers, weer aan, waarbij bijvoorbeeld minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock zegt: “Wij zijn bereid om … om te leiden”. Om de aanspraak op leiderschap kracht bij te zetten, eist kanselier Olaf Scholz de invoering van meerderheidsbesluiten in het buitenlands beleid van de EU. Dit zal niet gauw goed gaan, zegt de conservatieve Frankfurter Allgemeine Zeitung nu: sommige EU-staten hebben zich al niet gehouden aan minder serieuze besluiten over de herverdeling van vluchtelingen binnen de Unie. De laatste tijd heeft Berlijn zich maar al te vaak “beperkt tot het eisen van naleving”; in de toekomst zal het een “coöperatieve” aanpak moeten volgen als het succes wil boeken.

“Keerpunt in de tijd”

Duits leiderschap in Europa, mogelijk zelfs in de wereld, is in het verleden in Berlijn keer op keer geëist. Zo verklaarde de voorzitter van de CDU/CSU-fractie in de Bondsdag, Volker Kauder, in het najaar van 2011, toen de Bondsrepubliek Duitsland in de eurocrisis haar bezuinigingsbeleid aan de EU oplegde: “We bevinden ons in een bepaalde wending in Europa. … Wij vinden dat wij dit Europa naar een nieuw tijdperk moeten leiden.”[1] Kauder prees de Berlijnse bezuinigingsdictaten: “Ineens wordt er in Europa Duits gesproken.” Waarnemers oordeelden destijds dat een “Duits Europa” steeds meer “contouren” kreeg.[2] Duitse dominantie binnen de EU is ook een terugkerend thema geweest in Duitse denktanks voor buitenlands beleid. De Bondsrepubliek moet haar “leidende rol” in de Unie consolideren, zoals werd gesteld in een strategiedocument van de Veiligheidsconferentie van München uit 2020: “Alleen als Duitsland de leidende rol op zich neemt die het als grootste lidstaat van de Unie heeft, zal Europa in staat zijn soeverein te handelen”.[3] De titel van het document: “Zeitenwende – Wendezeiten”. Iets meer dan een jaar eerder had EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de claim van Berlijn wereldwijd uitgebreid en geëist dat “Europa” zijn “uniek kenmerk van verantwoordelijk mondiaal leiderschap”[4] zou moeten versterken.

“Leidende kracht”

Soortgelijke uitspraken worden nu regelmatig gedaan vanuit de Duitse regeringscoalitie, in navolging van de nu officieel door kanselier Olaf Scholz afgekondigde “wending der tijden”. Op 21 juni, precies drie maanden geleden, eiste SPD-leider Lars Klingbeil dat “Duitsland de aanspraak moet hebben een leidende macht te zijn”; in dit verband moet “militair geweld ook als een legitiem politiek middel worden gezien”.[5] Sinds deze opmars hebben ook leden van de regering zich publiekelijk in deze zin uitgelaten. Duitsland zou “in de komende maanden concrete voorstellen doen” om de door Berlijn gedomineerde EU neer te zetten als een “geopolitieke speler” voor de toekomst, kondigde kanselier Scholz aan in een krantenartikel in juli.[6] Minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock verklaarde op 5 september in haar openingstoespraak voor de Berlijnse ambassadeursconferentie van dit jaar: “Wij zijn bereid … om te leiden”. Baerbock specificeerde weliswaar – vermoedelijk met het oog op de groene electorale clientèle – dat de “leiding” gepland was “in solidariteit met onze vrienden in verantwoordelijkheid”.[7] Minister van Defensie Christine Lambrecht hakkelde niet toen zij een week later, op 12 september, droogjes formuleerde dat Duitsland een “leidende macht” was – “ook op militair gebied”.[8] De “lezingen uit Berlijn” zijn daar een goed voorbeeld van.

“Lezingen uit Berlijn”

De aanspraken van Berlijn op leiderschap vinden momenteel een soort opbouwende kritiek van een van Duitslands invloedrijkste dagbladen. “De hereniging en de verhuizing van Bonn naar Berlijn” hadden “in feite gebracht wat sommige van onze buren hadden gevreesd”, aldus een recent commentaar in de conservatieve Frankfurter Allgemeine Zeitung: “Sinds Gerhard Schröder in de regering zit, komt Duitsland naar buiten toe steeds zelfbewuster, niet zo zelden zelfs hooghartig over.”[9] Het Duitse “leiderschap” was “de laatste jaren” in de praktijk “vaak [neergekomen] op het eisen van volgzaam gedrag”; zo had de bondsregering “in de eurocrisis … bezuinigingen van zijn partners verlangd”, “in de vluchtelingencrisis de aanvaarding van asielzoekers, in het Russische beleid de ##aanvaarding van Nord Stream 2”. “De anti-Duitse ressentimenten die in Europa herleven” zouden “ook een reactie zijn op het ‘leiderschap’ vanuit Berlijn, dat in werkelijkheid vaak bestond uit het alleen gaan”. Keer op keer, van klimaat tot nucleair tot vrouwenbeleid, heeft de Duitse regering op eigen wijze vooruitgang geboekt. “Onze partners,” merkt de Frankfurter Allgemeine op, “kennen … de lezingen uit Berlijn. Ze volgen ze zelden.”

“Alleen coöperatief mogelijk”

De krant waarschuwt uitdrukkelijk voor pogingen om de bestaande weerstand in de EU te breken door ook in het buitenlands beleid van de EU meerderheidsbesluiten in te voeren. Dit laatste behoort al jaren tot de belangrijkste eisen van Duitsland aan Brussel; kanselier Scholz heeft het plan onlangs expliciet omarmd. De meerderheidsregels in de Raad … bevoordelen de grote lidstaten omdat de regels rekening houden met het aantal inwoners”, aldus de Frankfurter Allgemeine; Scholz is “er uiteindelijk op uit het vetorecht van de kleinere EU-landen af te nemen”.[10] Dit is echter riskant: buitenlands beleid gaat “uiteindelijk … over oorlog en vrede”. oorlog en vrede”; “het idee” om andere EU-lidstaten “eenvoudigweg te kunnen overrulen” “in kwesties van dergelijke betekenis” zou “vreemd” zijn: zelfs in de NAVO was dit niet mogelijk. Zelfs het minder vergaande besluit in 2015 om vluchtelingen binnen de EU te herverdelen was “met succes geweigerd” door “verschillende Oost-Europese staten”. De krant ontraadt daarom nadrukkelijk meerderheidsbesluiten in het buitenlands beleid van de EU: “Als Duitsland een leidende macht wil zijn … dan kan dat in de toekomst alleen in samenwerking”. Dit geldt ook voor het gebied waarover Scholz in de toekomst als eerste met meerderheid van stemmen wil beslissen: het sanctiebeleid.

“Geen leiderschap zonder kernwapens”

Naast het besluit van de Raad om af te zien van openlijke dominantie en in plaats daarvan de kleinere EU-lidstaten erbij te betrekken door “naar compromissen te zoeken en een consensus tot stand te brengen”, wijst de Frankfurter Allgemeine op een fundamenteel probleem van het buitenlands beleid van Berlijn: het feit dat Duitsland – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk of Groot-Brittannië – geen kernwapens heeft. Maar “een leidende macht zonder kernwapens”, aldus de krant, “is sinds 1945 niet meer voorgekomen”.[11] Ook om die reden wordt in de Bondsrepubliek al jaren keer op keer gevraagd om ofwel een EU-kernmacht op te bouwen – vermoedelijk met gebruikmaking van het Franse kernpotentieel – ofwel zelfs te streven naar Duits kernwapenbezit. Meest recentelijk, in mei van dit jaar, riep de eerste parlementaire secretaris van de CDU/CSU parlementaire groep in de Bundestag, Thorsten Frei, op dat de EU haar eigen “nucleaire paraplu” moet bouwen (german-foreign-policy.com berichtte [12]).